داروسازان و ظرفیت های فراموش شده
واقعیت تلخی که در نظام سلامت کشور به چشم می خورد، فقدان یک فهم صحیح از پتانسیل های بالقوه عظیم موجود در مجموعه داروسازان کشور است...
نقش داروساز در نظام سلامت چیست؟ جایگاه داروساز در سیستم مراقبت های بهداشتی کجاست؟ میزان تاثیر گذاری داروساز در ارتقای سطح خدمات بهداشتی درمانی چقدر است؟ آیا اصولا ضرورتی دارد که داروسازان نیز در تیم خدمات سلامتی مسوولیت های حرفه ای تخصصی خود را عهده دار شوند؟...
برای پاسخ به این پرسش ها، ابتدا باید انسان و سلامت وی را ارزش گذاری نمود؛ چرا که اصولا ارج و ارزش همه اعضای تیم سلامت ریشه در قداست انسان و کرامت وی دارد ومگر نه این است که دانش و حرفه پزشکی همه قداست و ارجمندی خود را از ارتباط با مهم ترین و عزیزترین وجه وجودی اشرف مخلوقات عالم یعنی سلامتی انسان کسب نموده است؟
اهمیت و ارج جایگاه داروسازان در نظام سلامت را نیز باید درست از همین منظر نگریست. پس به طور طبیعی باید انتظار داشت که اهمیت نقش حرفه ای داروسازان در جوامع مختلف، نسبت مستقیمی با اهمیت سلامت انسان در این جوامع داشته باشد. به وضوح می توان یافت در جوامعی که مقوله سلامت از اولویت و اهمیت بالایی برخوردار بوده و انسان سالم به عنوان محور اساسی توسعه جامعه شناخته می شود، داروسازان از بسترها و عرصه های گسترده تری برای خدمت رسانی حرفه ای برخوردار بوده و در نتیجه این جوامع از خدمات پزشکی مطلوب تر، ایمن تر و مؤثرتری برخوردار می شوند.
به علاوه در چنین جوامعی همه دست اندرکاران نظام سلامت از مدیران و سیاست گذاران و برنامه ریزان گرفته تا پزشکان و داروسازان و پرستاران، در مقابل عملکرد خود پاسخگو بوده و شهروندان نیز از حقوق مدنی خود آگاه بوده و از کنار خطاها یا تقصیرهای قابل پیشگیری پزشکی به راحتی نمی گذرند. بدیهی است که در چنین شرایطی همه دست اندرکاران درمان بیماران و به ویژه پزشکان خود را ملزم به ارتقای سطح کیفی خدمات خود دیده و در این راستا از همکاری تیمی استقبال نموده و مشاوره های علمی یا نقدهای حرفه ای داروسازان را به جان می خرند.
فقط به عنوان نمونه اشاره می شود که حدود بیست سال پیش آمریکایی ها بیمارستان فوق مدرنی را در شهر ریاض عربستان سعودی تاسیس کردند. نکته جالب اینکه در این بیمارستان سیصد و هشتاد تختی بیش از شصت داروساز مشغول به کار می باشند.حالا می توان دریافت که چرا medicare که یکی از بزرگ ترین موسسات بیمه درمانی در کشور آمریکا می باشد به داروسازان طرف قرارداد خود به ازای هر مشاوره ای که بیمار ارایه می کنند مبلغ یکصد دلار پرداخت می نماید و نیز بیهوده نیست که در کشور آمریکا داروساز دارای گران ترین شغل است و در انگلستان پس از حقوقدانان، داروسازان دومین شغل و حرفه گران را از آن خود کرده اند.
اما متقابلا در جوامعی که به سلامتی انسان ها بهای لازم داده نمی شود یا خدمات تیمی جای خود را به حاکمیت پزشک سالاری می سپارد یا اعضای تیم سلامت، نگرانی چندانی از اشتباهات یا خطاها یا سوءمدیریت درمانی خود ندارند داروسازان نیز بستر مناسبی برای ارایه خدمات حرفه ای خود پیدا نمی کنند و ناگزیر به حاشیه نظام سلامت رانده می شوند. چنین وضعیتی به نوبه خود پیامدهای زیانبار اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی فراوانی دارد که مهم ترین آنها عبارتند از:
وقتی یک داروساز که دوره آموزش شش ساله بسیار دشوار و پر هزینه دانشکده داروسازی را پشت سر گذاشته و مجموعه وسیع و روزآمدی از علوم و فنون نظری و عملی دارویی را فرا می گیرد و در کسوت دکتر داروساز با دنیایی از عشق و نشاط به عرصه کار حرفه ای روی می آورد تا نقش مورد انتظار خود را در حفظ و ارتقای سلامت مردم ایفا نماید اما بستر مناسبی برای این خدمت رسانی نمی یابد و خود را در میدان عمل بی پشتوانه می بیند به تدریج شخصیت حرفه ای فعال وی جای خود را به یک شخصیت منفعل و دلسردی می دهد که برای صرف عمر شش ساله خود به دنبال توجیه می گردد.
● بسترهای نامناسب
نبود بستر های اجتماعی و فرهنگی مناسب برای بهره وری داروسازان از آموخته ها و تجربیات خود در عرصه عملی خدمت رسانی، به تدریج بازخورد منفی خود را بر نظام آموزش و انگیزه یادگیری دانشجویان داروسازی به جای می گذارد، چرا که دانشجویان در می یابند باید علومی را یاد بگیرند که در آینده جایی برای به کارگیری آنها نخواهند یافت!
تضعیف جنبه های علم مداری و خدمت سالاری در طبیعی ترین و اصلی ترین عرصه عرضه خدمات دارویی، یعنی داروخانه، به خودی خود به پر رنگ تر شدن جنبه های سود محوری این مراکز منجر شده و این وضعیت نیز به نوبه خود داروخانه را در معرض یورش سوداگرانی قرار می دهد که دارو را بیشتر از کالایی سود آور نمی شناسند و چنین می شود که داروخانه در معرض بورس بازی و اجاره و خرید و فروش و واگذاری و غیره می شود.
واقعیت این است که در بیشتر جوامع کنونی، داروسازان در دسترس ترین عضو تیم سلامت برای مردم هستند، به طوری که هر شهروند می تواند در هر ساعتی از شبانه روز به راحتی با یک داروساز ارتباط تلفنی یا حتی حضوری پیدا کرده و غالبا به طور رایگان از مشاوره و راهنمایی های علمی وی بهره مند شود. همین مساله به داروسازان پتانسیل عظیمی از فرهنگ سازی و هدایتگری می دهد. به طور مثال بسیاری از مردم هنگامی که دچار اختلالی در سلامت خود می شوند ابتدا به داروخانه مراجعه می کنند. برخی از این افراد قصد خوددرمانی دارند و برخی دیگر آمده اند تا از داروساز داروخانه چاره جویی کنند. اینجا را باید به حق یکی از گلوگاه های اصلی نظام سلامت شمرد، چه آنکه داروساز می تواند و باید که با بررسی دقیق شرایط بیمار وی را به پزشک مناسب ارجاع داده یا او را در زمینه خود درمانی راهنمایی نماید.کافی است یاد آوری شود که بیماری های خطرناکی نظیر سرطان معده یا آدنوکارسینوم کولون ممکن است در مراحل اولیه نشانه هایی به ظاهر خفیف و کم اهمیت داشته باشند که بیمار را به خود درمانی فرا می خواند، اما این داروساز است که می تواند به موقع چنین بیماری را به پزشک ارجاع داده و جان بیمار را نجات دهد.
سازمان جهانی بهداشت می گوید: ارایه خدمات پزشکی مؤثر وابسته به وجود داروی مؤثر می باشد.هرگونه نقص در سیستم توزیع دارویی می تواند به اختلال در تهیه امکانات اولیه تامین سلامتی افراد گردد. این نواقص تنها هنگامی رفع می گردد که داروساز به عنوان یک عضو حیاتی تیم سلامت پذیرفته شده و نقش اساسی حرفه ای خود را به عهده گیرد.
● یک واقعیت تلخ
اما واقعیت تلخی که اکنون در نظام سلامت کشور ما و مدیریت آن به چشم می خورد، فقدان یک فهم صحیح و تصور روشن از پتانسیل های بالقوه عظیمی است که در مجموعه داروسازان کشورمان وجود دارد. فعلیت بخشیدن به این پتانسیل ها می تواند اصلاحات زیربنایی بسیار مهمی را در فرهنگ سلامت جامعه، اقتصاد سلامت جامعه، هنجار سازی مصرف دارو و ارتقای کیفی و کمی سطح مراقبت های بهداشتی و خدمات درمانی کشور ایجاد نماید.
اگر امروز فرصت بهره ور از خدمات حرفه ای داروسازان را از دست بدهیم مجبور خواهیم بود که همچون گذشته بیشتر هزینه کنیم و کمتر درو کنیم و این کاری است که شایسته فرزانگان نیست. باید مطمین بود که اگر امروز داروسازان ما بستر مناسب مشارکت مستقیم فعال در چرخه درمان را پیدا کنند همان کارنامه موفقی را ارایه خواهند کرد که در عرصه صنعت و آموزش ارایه کرده اند. پس تا دیر نشده باید دست به کار شد.
دکتر سیدحمید خویی رییس انجمن علمی داروسازان ایران
هفته نامه سپید