دارو و درمان نمایش نسخه اصلی

گیاه درمانی در زخمها و سوختگیها | مجله گوپی

گروه دارو و درمان گوپی 10308 1400/5/19

استفاده از داروهای گیاهی در درمان آسیبهای پوستی مانند زخم و سوختگی با انجام تحقیقات مختلف و تأیید اثربخشی آنها مرسوم گردیده است. اثرات مفید گیاهانی مانند آلویه، همیشه بهار، لاواند و ... در بهبود زخمها و سوختگیها کاربرد آنها را در طبابت نوین تأیید نموده است.
● مقدمه

اخیراً استفاده از درمانهای گیاهی به طور فزایندهای در میان بیمارانی که بدنبال روشهای درمانی سنتی هستند، مرسوم شده و مورد پسند بیماران و پزشکان قرار گرفته است. تعداد ویزیتهای انجام شده توسط پزشکان طب سنتی در آمریکا به سرعت در حال افزایش است. در 1997 تعداد این ویزیتها تقریباً 629 میلیون مورد بود که از تعداد کل ویزیتهای پزشکان مراقبتهای اولیه فراتر میباشد(1).در این سال تقریباً 27 بیلیون دلار برای درمانهای سنتی هزینه شده و 24/3 بیلیون دلار آن مربوط به درمانهای گیاهی میباشد(2).

بطور تخمینی تقریباً 50% از مردم انواعی از طب سنتی را مورد استفاده قرار میدهند و بسیاری از بیماران این موضوع را به پزشک خود نمیگویند. در آلمان یک مرجع تنظیم کننده بنام کمیسیونE بررسی گسترده گیاهان شایع را انجام و کیفیت، اثربخشی بالینی و موارد استفاده 300 فرآورده گیاهی را مورد ارزیابی قرار داده (3,4) و این بررسیها به استاندارد شدن درمانهای گیاهی منجر شده است. در حال حاضر ایالات متحده قوانین سختی در مورد فرآوردههای گیاهی اعمال مینماید. در اروپا و آسیا طی هزاران سال درمانهای گیاهی به طور موفقیتآمیزی در درمان اختلالات پوستی به کار رفتهاند. اکنون این درمانها بصورت علمی مورد پژوهش قرار میگیرند.

بررسی اثربخشی تعدادی از درمانهای گیاهی برای وضعیتهای درماتولوژیک در حال انجام است و بعضی از آنها شواهد علمی قابل توجهی از اثربخشی را نشان دادهاند. ترکیبات گیاهی زیادی برای بیماریهای مختلف از جمله بیماریهای پوست جهت فروش عرضه میشوند. اکنون که ارتباطات پیشرفته بین پزشکان سرتاسر دنیا وجود دارد، مهم است که اطلاعات مربوط به درمانهای گیاهی، اثرات آنها و تداخلات دارویی را به اطلاع یکدیگر برسانیم تا ارایه راههای درمانی سنتی به بیمارانمان امکانپذیر باشد. این مقاله برای آموزش و استفاده از این چالشهای درمانی نوشته شده است. اطلاعاتی که با یک روش عملی تألیف شده باشند ممکن است اکثر بیماران را قادر سازند از این درمانها که اکنون در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار میگیرند، سود ببرند.

در این نوشتار داروهای گیاهی دارای شواهد علمی مبتنی بر اثربخشی بالینی و نیز گیاهان رایج که در درمان اختلالات پوستی مفید بودهاند مورد بررسی قرار گرفته اند. بیخطر بودن هر گیاه مشخص شده است تا پزشک قادر باشد درمانهای گیاهی را که ممکن است در کار بالینی مورد استفاده قرار دهد، بهتر بشناسد. همچنین تداخلات دارویی و عوارض شایع داروهای گیاهی در زمینه بیماریهای پوستی بیان شده است.

1) Aloe vera

یک برگ تازه از آلویه را برش داده و ژل حاصل از آن را روی پوست قرار دهید، یا پوست آن را جدا کنید و باقیمانده برگ را روی پوست بمالید. برگهای گیاه آلویه (صبرزرد)، 2 ماده؛ ژل و یک شیره یا لاتکس تولید میکنند. ژل را از قسمت داخلی برگ بدست میآورند و طی قرنها برای درمان موضعی زخمها و سوختگیها به کار بردهاند. شیره یا لاتکس یک مایع تلخ زرد رنگ است که از بخشهای ویژهای از پوسته داخلی برگ استخراج میکنند و معمولاً بصورت پودر فروخته میشود و اثرات ملین بسیار قوی دارد.(5 صفحه31) چندین گزارش موردی و مطالعه روی حیوانات نشان داده که آلویه سوزش، خارش و اسکار همراه با درماتیت ناشی از اشعه را کاهش میدهد.(6) همچنین بهبود زخمهای مزمن پا، زخمهای ناشی از جراحی و سرمازدگی اعضاء را تسریع مینماید. مکانیزم اثر در مطالعات in vivo حیوانی مطالعه شده است.

آلویه، ترومبوکسان A2 و B2 و پروستاگلاندین 2α را که موجب انقباض عروقی و تجمع پلاکتی میشوند، کاهش میدهد وبنظر میرسد پرفیوژن پوستی را افزایش و خطر از دست رفتن بافت بعلت ایسکمی را کاهش میدهد. (6)مطالعات in vitro نشان دادهاند که یک کربوکسی پپتیداز که برادی کینین(عامل قدرتمند ایجاد کننده درد در التهاب حاد) را غیرفعال میکند، احتمالاً درد در محل درمان را کاهش میدهد. (7) سالیسیلیک اسید در آلویه وجود دارد و با مهار تولید پروستاگلاندین بعنوان یک مسکن وضد التهاب عمل میکند.(8)

لاکتات منیزیوم موجود در آلویه با مهار هیستیدین دکربوکسیلاز که تبدیل هیستیدین به هیستامین را در Mast cells کنترل میکند بعنوان یک ضد خارش تأثیر دارد.(6) همچنین به نظر میرسد برطرف شدن التهاب بعلت خواص Immunomodulatory پلیساکاریدهای ژل به ویژه Acetylated mannas باشد.(9) در in vitro آلویه فعالیت باکتریسید و ضد قارچ دارد. عارضه جانبی عمده در استفاده موضعی از ژل آلویه، درماتیت تماسی آلرژیک است. همچنین تأخیر ترمیم بعد از لاپاراتومی یا سزارین گزارش شده است. در صورت استفاده درست، مصرف خوراکی آلویه بسیار مطمین است. (10 صفحه7)

2) Honey:

طی قرنها از مصرف موضعی عسل برای تسریع بهبود زخمها استفاده شده و در درمان سوختگیها، زخم بستر (Decubitus ulcer) و زخمهای عفونی مفید بوده است(11). در in vitro عسل در برابر ارگانیزمهای شایع عفونی کننده زخمهای جراحی، دارای فعالیت آنتی باکتریال و ضد قارچ بوده است.(12) در 1998 طی مطالعه کوچکی، 9 شیرخوار مبتلا به عفونت زخم بزرگ و باز با کشت مثبت متعاقب عمل جراحی که در آنها درمان استاندارد (بیش از 14 روز آنتی بیوتیک مناسب داخل وریدی و شستن با کلرهگزیدین) با شکست مواجه شده بود، مورد بررسی قرار گرفتند.

ا ی ن زخمها 2 بار در روز با 5 تا 10 میلیلیتر عسل تازه تغییر نیافته، تحت درمان قرار گرفتند، 5 روز پس از شروع درمان بهبود بالینی قابل توجهی مشاهده و در روز بیست و یکم پس از آغاز درمان تمامی زخمها کاملاً بسته، تمیز و استریل بودند.(13) در دیگر کارآزمایی تصادفی کنترل شده، گاز آغشته به عسل با یک ورقه Polyurethan در سوختگیهای با ضخامت نسبی (Partial-thickness) مقایسه و از نظر آماری زخمهایی که با عسل درمان شده بودند نسبت به زخمهایی که با ورقه پلی اورتان تحت درمان قرار گرفتند، زودتر التیام (به طور متوسط 8/10 روز در مقابل 3/15 روز) و از نظر عوارض مانند عفونت، گرانولاسیون بیش از حد و انقباض زخم (Contracture) یکسان بودند.(14) بنظر میرسد، خواص عسل در ترمیم زخمها به علت ویژگیهای دبرید کننده آنزیم کاتالاز، جذب ادم ناشی از خاصیت عسل در جذب رطوبت (Hygroscopic)، توانایی آن برای گسترش گرانولاسیون و اپیتلیزاسیون از لبه های زخم و خواص آنتی میکروبیال آن باشد(15). اگرچه گزارشهایی در ارتباط با درماتیت تماسی ناشی از عسل وجود دارد اما عوارض جانبی مهمی گزارش نشده است.

3) Marigold:

گیاه Calendula officinalis که بیشتر به نام گل همیشهبهار معروف است، از قدیمالایام بصورت موضعی مورد استفاده قرار میگرفته و در حال حاضر بعنوان یک آنتی سپتیک و ترمیم دهنده زخم توسط کمیسیون E آلمان مورد تأیید قرار گرفته است. ( 4صفحه 119) گیاه فروشان معاصر فرآورده موضعی همیشه بهار را برای زخمها، سوختگیها، تاولها، بثورات جلدی، خشکی و ترک پوست، زونا و واریس توصیه میکنند. استفاده از فرم دهانشویه آن نیز برای رفع التهاب دهان و ناحیه حلق مرسوم است.(16) پماد یا کرم همیشه بهار با مخلوط کردن 2 تا 5 گرم از گلهای آن با 100 گرم پماد چندبار در روز به کار میرود. فرم دهانشویه و لوسیون آن با آمیختن 1 تا 2 قاشق چایخوری (10-5میلیلیتر) تنطور همیشه بهار با 25/0 تا 5/0 لیتر آب تهیه میشود. (5 صفحه130) عارضه جانبی مهم درماتیت تماسی آلرژیک است. هیچ عارضه جانبی خطرناکی گزارش نشده است و برای مصارف موضعی و خوراکی بیخطر میباشد (10صفحه22).

بنظر میرسد اثرات ضد التهابی آن بعلت تری ترپنوییدها باشد. در مطالعه بر روی حیوانات، همیشه بهار گرانولاسیون را تحریک و گلیکوپروتیینها و کلاژن را در زخمها افزایش میدهد(16) و در invitro دارای خواص آنتی میکروبیال و تعدیل کننده ایمنی است(5 صفحه130).

4) Tannins:

گیاهان بسیاری دارای تانین هستند که بعنوان یک قابض به خشک شدن زخمهای مترشحه و خونریزی دهنده کمک میکنند. از جمله این گیاهان میتوان به برگ گردوی انگلیسی،قضیب ذهب (Goldenrod)، Labrador tea، اسطوخدوس (Lavender)، گل ماهور (Mullein)، پوست بلوط، ریوند چینی (Chinese rhubard)، گل راعی (St John's wort) و ترشک (Yellow dock) اشاره نمود. (5صفحه709) از تانینها به صورت موضعی در ضایعات باز ترشحدار، زخمها، همورویید و سوختگیهای درجه 3 استفاده شده است. تانینها بر روی سطوح خونریزی دهنده یک اثر قابض یا هموستاتیک را بعلت انقباض عروقی موضعی و احتمالاً افزایش میزان انعقاد موجب میشوند. عصاره آبی گیاهان محتوی تانین بعلت انقباض عروقی و تشکیل لخته مصنوعی (احتمالاً ناشی از واکنش تانینـ پروتیین) فعالیت هموستاتیک خود را نشان میدهند که منجر به ایجاد یک توپی (Plug) مکانیکی برای متوقف نمودن خونریزی از عروق خونی کوچک میشود (17). این اثر میتواند برای خونریزیهای خفیف داخلی نیز مفید باشد.

کاربرد موضعی تانینها روی پوست واجد اثرات مطلوب در سوختگیها، اگزمای همراه با ترشح و عفونتهای ویروسی است. در اوایل قرن بیستم، اسپریهای محتوی تانین بعنوان درمان ترجیح داده شده در سوختگیهای شدید مورد استفاده قرار گرفتند. مجموعه تانین ـ پروتیین تشکیل شده بعنوان یک غشای مصنوعی نیمه تراوا بنام eschar عمل میکند(18) اما بعلت ایجاد سطوح سمی تانیک اسید که گاهی اوقات از طریق پوست آسیب دیده جذب میشد، این روش متروک گردید. تانیک اسید به سلولهای ریشهای (Stem Cells) اپیتلیال آسیب رسانده و سبب تشکیل اسکار وسیعی میگردد. با اینحال در چین هنوز هم از این روش با استفاده از تانینهای متراکم که سمیت کمتری داشته و اپیدرم در حال بازسازی را تخریب نمیکند، استفاده میشود.

سایر گیاهان محتوی تانین عبارتند از :

ـ گیاه انجیلی Hamamelis (witchhazel)
ـ نوعی علــــف نقره ایPotentilla tormentilla (tormentil)
ـ بلـــــوط Quercus (oak)
ـ غـــافــث Agrimonia (agrimony)
ـ علف مبارک Geum(avens)، Krameria (rhatany
ـ شمعدانی وحشی Geranium (Cranesbill)
ـ تاتاری Carduus benedicta (blessed thistle)
ـ صمغ عربی Acacia catechu (catechu)
ـ دو دندان Bidens (bur-marigold)، Sanguisorba (burnet)
ـ پای شیر Alchemilla (ladies mantle)
ـ انجبار Polygonun (bistort)

● استفاده از سایر فرم های دارویی در سوختگیها:

بطور معمول استفاده از گیاهان یک راه مطمین برای تقویت سیستمهای بدن است، مهم آنست که قبل از استفاده از گیاه درمانی، تشخیص مسجل گردد. از گیاهان میتوان بصورت عصارههای خشک (کپسولها، پودرها و چای)، گلیسیریتها (عصارههای گلیسرینی)، یا تنطورها (عصارههای الکلی) استفاده کرد. در صورتیکه دستور دیگری مدنظر نباشد، چای را با ریختن یک قاشق چایخوری گیاه در یک فنجان آب داغ میتوان تهیه نمود. برای تهیه دم کرده، 5 تا 10 دقیقه برگ یا گل و 10 تا 20 دقیقه ریشه گیاه را دم میکنند و 4-2 فنجان در روز نوشیده میشود. تنطورها را باید به تنهایی یا در ترکیب با سایر گیاهان به کار برد.

▪ برای فعال کردن سیستم ایمنی و کاهش خطر عفونت درطی فاز حاد بیماری 60-30 قطره از قسمتهایمساوی از تنطورهای کوکب کوهی (Echinaceae purpura) cone flower، و ختم ذهبیgoldenseal (Hydrastis Canadensis) ، را هر 4-3ساعت یکبار به کار برید

▪ گیاه آب بشقابی Gotu kola (Centella asiatica) با موفقیت بسیار در سوختگیهای درجه 2 و 3 به کار رفته است. کاربرد موضعی روزانه از چروکیدگی و تورم پوست پیشگیری یا آن را محدود و از تشکیل اسکار جلوگیری مینماید. همچنین بهبودی را زیاد و فیبروز را کم میکند.

گیاهانی که جریان خون به پوست را بهبود میبخشند میتوانند تحویل مواد غذایی به پوست را تسهیل نموده و مواد زاید متابولیکی راکاهش دهند. ترکیبی از قسمتهای مساوی از گیاهان زیر را بصورت چای (یک فنجان 4 تا 6 بار در روز) یا تنطور (30تا60قطره 3 تا 4 بار در روز) تهیه نمایید.

Yarrow (Archillea millefolium) Cleavers (Gallium aparine) بیتی راخ Prickly ash bark (xanthoxyllum clava herculis). Marigold (Calendula officinalis همیشه بهار Ginger root (Zingiberofficinalis)زنجبیل برای برطرف نمودن درد حاد در سوختگی، قسمتهای مساوی از تنطور Jamaican dogwood (piscidia erythrina) Valerian (Valeriana officinalis) سنبلالطیب St. John's wort (Hypericum perforatum) گل راعی California poppy (Escholzia californica) جام طلایی و را با نصف قسمت ازیاسمن زرد gelsemium (Gelsemium sempiverens) مخلوط نموده و در مرحله حاد 10 تا 15 قطره هر 15 دقیقه (تا 8 دوز) به کار برید. برای برطرف نمودن دردهای ژنرالیزه 30قطره 3 تا 4 بار در روز استفاده نمایید(19).

▪ مصرف خارجی- فرآوردههای روغنی گل راعی برای درمان و مرحله پس از درمان آسیبهای حاد، کوفتگیها، دردهای عضلانی و سوختگیهای درجه 1 مورد تأیید کمیسیون E قرار گرفته است (20صفحه362).

▪ برگ هماور Comfrey- (symphytum officinalis) : یک فنجان چای غلیظ محتوی 10 قاشق چایخوری پر از این گیاه تهیه و برای شستشوی ناحیه استفاده نمایند. برای مدت طولانی بصورت خوراکی استفاده نشود زیرا خطر بالقوه برای آسیب کبدی را بدنبال دارد.

▪ پودر نارون- Slippery elm (ulmus rubra)، ریشه ختمی Marshmallow (Althea officinalis)، Goldenseal و ریشه هماور را مخلوط و برای تسریع بهبودی وکاهش خطر عفونت در محل سوختگی به کار برید(19). در فرانسه برگ گردو به صورت موضعی برای درمان آفتاب سوختگی و سوختگیهای سطحی به کار رفته است(20صفحه402)

● نتیجه گیری

استفاده از درمانهای سنتی منجمله گیاه درمانی در حال افزایش است.بسیاری از این درمانها برای قرنها مورد استفاده قرار گرفته و نتایج خوبی نشان دادهاند. چندین کارآزمایی تصادفی کنترل شده نیز نتایج امیدبخشی را برای استفاده از گیاه درمانی در درمان اختلالات درماتولوژیک منجمله زخمها و سوختگیها نشان دادهاند. با اینحال تحقیقات بیشتری مورد نیاز است و همت علاقمندان این رشته را میطلبد.

نویسنده دکتر رضا بخردی 1 Neldner HK Complementary and alternative medicine Clin Dermatol 1999 17 53 56 2 Klepser TB Klepser ME Unsafe and potentially safe herbal therapies Am J Health Syst Pharm 1999 56 125 138 3 Blumenthal M Gruenwald J Hall T Rister RS eds The Complete German Commission E Monographs Therapeutic Guide to Herbal Medicine Boston Mass Integrative Medicine Communcations 1998 4 Bisset NG Wichtl M eds Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals 2 nd ed Boca Raton Fla CRC Press 2001 5 Peirce A Fargis P Scordato E eds The American Pharmaceutical Association Practical Guide to Natural Medicines New York NY Stonesong press Inc 1999 6 Klein AD Penneys NS Aloe vera J Am Acad Dermatol 1988 18 714 720 7 Fujita K Shosikel Bradykinase activity of aloe extract Biochem Pharmacol 1976 25 205 8 Robinson MC Heggers JP Hagstrom WJ Myth magic witchcraft or fact aloe vera revisited J burn Care Rehab 1982 3 157 162 9 Reynolds T Dweck AC Aloe vera leaf gel a review update J Ethnopharmacol 1999 63 3 37 10 McGuffin M Hobbs C Upton R Goldberg A eds Botanical Safety Handbook Boca Raton Fla CRC Press 1997 11 Greenwood D Honey for superficial wounds and ulcers Lancet 1993 341 90 91 12 Efam SE Udoh KT The antimicrobial spectrum of honey its clinical significance Intection 1992 29 527 529 13 Vardi A Barzilay Z Linder N Cohen HA Paret G Barzilai A Local application of honey for the treatment of neonatal postoperative wound infections Acta Pae diatr 1998 87 429 432 14 Subrahmanyam M Honey impregnated gauze versus polyurethane film Ipsite in the treatment of burns a prospective randomized study Br J Plastic Surg 1993 46 322 323 15 Efem SE Clinical observations on the wound healing properties of honey Br J Surg 1988 75 679 681 16 Brown DJ Dattner AM Phytotherapeutic approaches to common dermatological conditions Arch Dermatol 1998 1 15 17 17 Akah PA Haemostatic activity of aqueous leaf extract of Ageratum conyzoides L International Journal of Crude Drug Research 1988 26 2 97 101 18 Root Bernstein RS Tannic acid Semipermeable membranes and burn treatment Lancet 1982 2 1168 19 Integrative Medicine communi cations Quick Access professional Guide to conditions Herbs Supplements 1 st ed 2000 46 47 20 Blumenthal M Goldberg A Brinckmann J Herbal medicine Expanded Commission E Monograph New York Integrative Medicine Communications 2000
انجمن درمانگران ایران