مراقب قاتل خاموش باشیم!

آنچه برای همگان مسلم و بدیهی است این است که بهترین، موثرترین و عقلانی ترین راه برخورد با بیماری ها پیشگیری است. از طرفی علی رغم پیشرفت های حیرت انگیز و روز افزون در علوم پزشکی، اکثر پزشکان اذعان می دارند که هنوز بیماری های زیادی وجود دارد که درمان قطعی نداشته و به شکل مزمن و صعب العلاج در می آیند. در همین راستا این مطلب تجربه و پذیرفته شده که مناسب ترین ابزار در عرصه پیشگیری، آگاهی و هوشیاری همگانی است.  
بر این اساس لازم است که مفاهیم مورد نظر و اساسی را به شکل ساده و قابل استفاده در اختیار عموم مردم عزیز جامعه قرار داده تا انشاءالله با آگاهی و حساسیت لازم و به کارگیری آن قادر به برخورد و رفتار مناسب تر با این مشکلات باشند. در این نوشتار یکی از بیماری های شایع و مهم و خطرناک را به عزیزان خواننده معرفی می نماییم. این بیماری مورد نظر فشار خون بالا یا به اصطلاح بیماری پرفشاری خون می باشد. از اینکه در توصیف این بیماری از واژه خطرناک، استفاده کردیم، ضروری به نظر می رسد در این مورد توضیح مختصری تقدیم گردد؛; براساس تحقیقات انجام شده در کشورهای پیشرفته حدود پنجاه درصد یا نیمی از مبتلایان به این بیماری در جامعه از بیماری خودآگاهی داشته و فقط نیمی از آنهایی که متوجه بیماری خود بودند درصدد درمان برآمده و از این تعداد تنها نیمی از آنها درمان کافی شدند.
به همین دلیل این بیماری را به شکل کوه یخ تشبیه نموده اند. که فقط قله آن روی آب مشخص بوده و بخش اعظم آن زیر آب پنهان بوده و قابل رویت نیست. و به دلیل مخفی ماندن بیماری، یکی از علل عمده نارسایی و سکته های قلبی، مغزی و کلیوی می باشد و منجر به مرگ و میر قابل توجهی نیز می گردد. به همین جهت بیماری را تحت عنوان قاتل خاموش نیز می نامند. زیرا شخص مبتلا غالبا فاقد علامت و بی خبری از بیماری خود می باشد و زمانی متوجه می شود که یکی از اندام های حیاتی وی دچار عارضه غیرقابل برگشت شده است. با این وصف اهمیت و خطرآفرینی این عارضه بیشتر از پیش برای خوانندگان عزیز باید روشن و مسلم گردیده باشد لذا برای توضیح ماهیت بیماری شرح مختصری بر دستگاه گردش خون ارایه می گردد؛;
دستگاه گردش خون از سه رکن اساسی قلب، رگ های خونی و حجم خون در گردش تشکیل می شود. این دستگاه را می توان به شبکه آب رسانی شهری تشبیه کرد. این شبکه به گونه ای طراحی شده که آب را به تک تک واحدها یا منازل می رساند. خداوند حکیم این دستگاه را طوری خلق کرده که خون را به اندازه کافی در شرایط و حالات مختلف به تک تک (حدود 75 میلیارد) سلول های بدن می رساند.قلب عضو اصلی و مرکز ثقل این دستگاه است که نیروی راندن و گردش خود را به وسیله تلمبه کردن در این مدار تامین می کند. رگ ها هم مثل لوله هایی با قطر بزرگ و کوچک هستند که خون را به سراسر بدن پخش می کنند. خون هم مثل آب، مایع حیات بدن است که بایستی در دسترس سلول ها برای تغذیه و تنفس قرار گیرد. همان طوری که می دانیم جهت اینکه آب به تک تک منازل و به اندازه کافی برسد، لازم است آب با یک فشار مطلوب در مسیر لوله های شبکه در جریان باشد.
این فشار را در واقع تلمبه ها یا پمپ های تعبیه شده تامین می کنند و در بدن نیز این کار به عهده قلب گذاشته شده، ضمنا فشار داخل شبکه آب رسانی به قطر، مقاومت و طول لوله ها هم بستگی دارد. در بدن ما نیز خون رسانی کافی به عمل تلمبه ای قلب، رگ های خونی باز و فعال و حجم خون در گردش بستگی دارد. البته شبکه خون رسانی با آب رسانی تفاوت هایی هم دارد. اولا شبکه خون رسانی یک مدار گردشی است. به گونه ای که خون پس از خروج مجدد به قلب بر می گردد. ثانیا قلب و رگ ها همانند پمپ و لوله ها اجسام بیجانی نیستند. دستگاه خون رسانی همانند موجود زنده و تقریبا با شعوری است که عملکرد آن تحت تاثیر شرایط و حالاتی است که در داخل و خارج بدن قرار دارد. یعنی نحوه عملکرد قلب و عروق در شرایط فعالیت و استراحت، خواب و بیدرای شب و روز و خوشحالی و ناراحتی تغییر می کند. و همن خاصیت پویا و فعال خدادادی است که به انسان امکان تداوم حیات می بخشد.قدرت عملکرد و تلمبه ای قلب و مقاومت رگ ها و یا به عبارت دیگر فشار خون بستگی به تعداد ضربانات یا انقباضات قلب در دقیقه و قدرت ضربه ای و مقاومت رگ ها دارد.
در حالت عادی به طور خودکار قلب حدود 80-60 بار در دقیقه ضربان دارد. اما همان گونه که بارها تجربه کردید این تعداد و قدرت هنگام فعالیت، استرس و پریشانی افزایش می یابد و در نتیجه فشار خون را هم بالا می برد همان گونه که در شکل ملاحظه می شود قطر و ضخامت و مقاومت رگ ها از سمت قلب به طرف سلول ها کمتر شده و فشار تنظیم می گردد. اگر فشار آب توسط ایستگاه های فشارشکن و تغییر قطر لوله هایی که به منازل وصل می شوند تنظیم نگردد، امکان استفاده آب در منازل از بین می رود. لذا باتوجه به این دو پدیده فشار خون در داخل بدن با دو مقدار بیان می شود. یکی فشار خون حد بالایی (ماکزیمم) و دوم فشار خون حد پایینی (می نیمم) می نامند. فشار خون حد بالایی همان فشاری است که قلب به خون وارد ساخته تا آن را به جریان اندازد. فشار حد پایینی همان فشاری است که در اثر مقاومت رگها (که حالت ارتجاعی دارند) به خون وارد می سازد. معمولا میزان فشار خون حد بالایی را در یک فرد بالغ میان سال بین 140-100 میلی متر جیوه (12-10 سانتیمتری جیوه) و فشار حد پایینی را بین 85-60 میلی متر جیوه (8-6 سانتیمتر جیوه) تعیین کرده اند.
البته این میزان در سنین پایین کمتر و سنین بالا بیشتر می شود. بنابراین داشتن فشار خون مطلوب و مناسب لازمه ادامه حیات جسمی است. اما آنچه غیر طبیعی تلقی شده و بیماری مور نظر ما هم است، پرفشاری خون یا افزایش بیش از حد طبیعی فشار خون در بدن می باشد. مطابق تعریف قابل قبول بین المللی (سازمان بهداشت جهانی) به افزایش مداوم و مستمر فشار خون حد بالایی بشتر از 140 میلی لیتر جیوه (14 سانتی متر جیوه) و فشار خون حد پایین بیشتر از 90 میلیمتر جیوه (9 سانتیمتر جیوه) پرفشاری خون اطلاق می شود. این نکته قابل توجه است که افزایش مقطعی فشار خون مثلا پس از فعالیت ورزش، ترس و استرس پرفشاری خون تلقی نمی شود. بلکه در صورتی بیماری است که مستمر و حتی در حالت استراحت و عادی هم بالاتر از حد مورد نظر باشد.

علی محمدی فضل الله احمدی
روزنامه رسالت