با گذشت زمان اگرچه باتجربه تر و پخته تر می شویم اما همین پا به سن گذاشتن خطراتی را نیز برای سلامت مان در پی دارد. یکی از این خطرات که در دوران سالمندی افزایش چشم گیری پیدا می کند، بیماری دیابت است، به طوری که شیوع دیابت در افراد سالمند تا حدود هشت درصد گزارش شده است. این موضوع بهانه ای شد که به سراغ دکتر منوچهر جزایری، فوق تخصص غدد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران برویم و آگاهی مان را در این زمینه افزایش دهیم. این گفتگو هم اینک پیش روی شماست...
▪ دیابت در دوران سالمندی چه تفاوت هایی با دیابت دوران جوانی دارد؟
ـ همان طور که می دانید در سنین سالمندی بروز دیابت افزایش می یابد، به طوری که در این سنین شیوع دیابت سه برابر پیش از سنین جوانی است. نشانه های بیماری دیابت در سالمندان کمتر از افراد کم سال مشهود است. سالمندان معمولا دچار تشنگی شدید یا افزایش و تکرر ادرار نمی شوند اما ممکن است بی حال و مریض احوال باشند و یا به رغم اشتهای طبیعی، وزنشان به تدریج کم شود. از این رو انجام آزمایش خون برای بررسی وجود قند خون بالا در افراد کهنسال ضروری است و باید به عنوان جزیی از معاینه معمول آنها به شمار آید زیرا در این افراد ممکن است ماه ها یا سال ها پس از آسیب بافتی ناشی از افزایش قند خون دیابت تشخیص داده شود. این نکته را نیز اضافه کنم که معیارهای آزمایشگاهی تشخیص دیابت در سالمندان همچون دیگر گروه های سنی است ولی آنچه اهمیت دارد توجه به احتمال وجود دیابت با علامت های بالینی بسیار خفیف و غیراختصاصی و انجام بررسی های آزمایشگاهی لازم برای کشف آن است.
▪ غلظت قند خون فرد سالمند دیابتی چگونه باید باشد؟
ـ در هر فرد مبتلا به دیابت، قند خون باید در محدوده طبیعی یعنی 70 تا 110 میلی گرم در دسی لیتر باشد ولی افرادی که قند خون طبیعی دارند پیش از افرادی که قند خون آنها بالاتر از محدوده طبیعی است در معرض افت قند خون هستند. افراد جوان در مقایسه با سالمندان، معمولا حملات ناشی از افت قند خون را سریع تر شناسایی و درمان می کنند. به دنبال افت قند خون تغییراتی در جریان خون مغز روی می دهد که ممکن است سرخرگ های سفت شده سالمندان بتوانند این تغییرات را به راحتی بپذیرند. سالمندان دیابتی که تنها زندگی می کنند، ممکن است بر اثر افت قند خون زمین بخورند یا بی هوش شوند. پایین افتادن قند خون موجب لرزیدن شخص و در نتیجه پایین آمدن دمای بدن نیز می شود. در افراد سالمند ممکن است به دلایل مختلف، بدون پایین آمدن قند خون نیز دمای بدن پایین بیاید.
▪ نشانه های آغاز حمله افت قند خون در سالمندان چیست؟
ـ اغتشاش شعور یا فراموشی، رنگ پریدگی، تعریق، تحریک پذیری و کندی چشم گیر در ارایه واکنش، از افت قند خون حکایت دارد. در صورت مشاهده این علامت ها باید به سرعت قند خون اندازه گیری شود. اگر نمی توانید قند خون را اندازه بگیرید، اندکی قند به بیمار بخورانید و آثار آن را مشاهده کنید. انجام حرکات و فعالیت هایی که فرد به آنها عادت ندارد، می تواند به پایین افتادن قند خون کمک کند. به طور مثال در هوای آفتابی که معمولا سالمندان علاقه به انجام کارهای باغبانی دارند، ممکن است چنین حالتی روی دهد. توجه داشته باشید که در هوای سرد، خطر مضاعف افت قندخون و دمای بدن وجود دارد لذا در صورت امکان، این گونه مواقع نزد بستگان خود بمانید تا هوا بهتر شود. فرد سالمند ممکن است خوردن یک وعده غذا را فراموش کند. از این رو بهتر است اوضاع را تحت نظر داشته باشید.
▪ بالا رفتن غیرعادی قند خون یا به عبارتی کنترل نبودن آن در سالمندان چه علایمی دارد؟
ـ بالا بودن غلظت قند خون سبب بیماری و بروز مشکلات ذهنی می شود ولی عده ای از سالمندان سطوح فوق العاده بالای قند خون را بدون داشتن شکایت چندانی به خوبی تحمل می کنند. علامت های بالا رفتن قند خون شامل تکرر ادرار یا بی اختیاری در دفع ادرار و تشنگی است. سالمندان به سهولت دچار کم آبی می شوند زیرا ممکن است نتوانند مایعات کافی بنوشند تا ادرار زیاد دفع شده را جبران کنند و به همین دلیل به دنبال بالا رفتن قند خون، خستگی، خواب آلودگی، گیجی و آشفتگی در آنها پدید می آید. یک عفونت ویروسی جزیی ممکن است سبب افزایش بیشتر در قند خون شود لذا اندازه گیری مرتب قند خون و اقدام لازم در صورت بالا بودن آن بسیار مهم است. فرد سالمندی که تحت درمان با قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون یا انسولین قرار دارد، در صورت بروز مکرر هر یک از علامت های افت، ازدیاد و یا نوسان بیش از اندازه قند خون باید به پزشک مراجعه کند.
▪ برای سالمندان دیابتی قرص توصیه می کنید یا انسولین؟
ـ 80 تا 90 درصد افرادی که پس از 60 سالگی دیابت آنها تشخیص داده می شود بدون مصرف انسولین با موفقیت قابل درمان هستند اما باید توجه داشت در مواقعی که واقعا نیاز به تزریق انسولین وجود دارد نباید پزشک را تحت فشار قرار داد. در صورتی که نگران فراموش کردن مصرف مرتب داروی خود هستید، قرص های لازم روزانه یا هفتگی را در ظرف خاصی که در دسترس بوده و در موارد نیاز به آسانی بتوان قرص را از آن خارج ساخت، قرار دهید. توجه کنید که هر چه سن بالاتر باشد، احتمالا داروی بیشتری باید مصرف شود که این داروها ممکن است با هم تداخل نیز داشته باشند. از این رو بهتر است داروهای خود را به پزشکتان نشان دهید.
▪ سالمندان انسولینی چه نکاتی را باید رعایت کنند تا قند خونشان بهتر کنترل شود؟
ـ بسیاری از سالمندان خودشان آمپول های انسولین را تزریق و مقدار انسولین مورد نیاز را تعیین می کنند. با این همه برخی سالمندان دارای مشکلات بینایی، کند بودن حرکات و قوه درک هستند. اگر کشیدن انسولین به درون سرنگ یا تزریق آن برای فرد سالمند مشکل باشد، باید ساده ترین رژیم موثر انسولین برای وی تجویز شود. خشک بودن مفاصل، محل های تزریق انسولین را در افراد سالمند محدود می کند. اگر سالمند دیابتی قادر به کشیدن انسولین به داخل سرنگ و تزریق آن باشد تنها مراقبت از دریافت انسولین مورد نیاز روزانه کافی است. اگر سالمند به تنهایی قادر به تزریق انسولین نیست، مقدار مورد نیاز روزانه یا هفتگی باید توسط پرستار یا فردی که از وی مراقبت می کند داخل سرنگ کشیده شود و به صورت آماده در یخچال نگهداری شود البته توجه داشته باشید در صورتی که لازم است تزریق انسولین NPH و کریستال در یک نوبت به صورت مخلوط انجام شود، مخلوط این دو را حداکثر تا 15 دقیقه قبل از تزریق می توان داخل سرنگ کشید و نگهداری کرد.
▪ اگر مقدار قند خون با یک بار تزریق در روز کنترل نشد و لازم بود تزریق را دوباره انجام دهیم، چه توصیه ای دارید؟
ـ در این حالت باید سرنگ مربوط به هر نوبت مشخص باشد تا در زمان مناسب توسط بیمار تزریق شود. این کار همچنین به ما کمک خواهد کرد که از روی خالی شدن سرنگ مطمین شویم که تزریق مربوطه انجام شده و بیمار آن را فراموش نکرده است.
دکتر مجید سلطانی
روزنامه سلامت www salamat ir