همیشه بعد از تشخیص سرطان ، سؤ;الات متعددی مطرح می شود که نیاز به پاسخی روشن و قابل فهم دارد ، هدف از این مطالب کمک به بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین و همچنین خانواده و دوستان آنها می باشد تا درک بهتری نسبت به این نوع سرطان داشته باشند.
در اینجا به بحث در مورد علایم ، تشخیص و درمان بیماری پرداخته می شود . همچنین راه حلهایی برای حمایت از بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوچکین ارایه می گردد .
علم پزشکی به پیشرفت قابل توجهی در زمینه لنفوم غیر هوچکین دست یافته که نتیجه آن افزایش طول عمر بیمار و بهبود وضعیت زندگی وی بوده است .
● لنفوم غیر هوچکین چیست ؟
لنفوم غیر هوچکین نوعی سرطان است . لنفوم واژه ای کلی است که به تمام سرطانهای برخاسته از دستگاه لنفاوی اطلاق می شود . بیماری هوچکین نوعی لنفوم می باشد . سایر انواع لنفوم همراه با هم و در گروهی جداگانه طبقه بندی می شوند . لنفوم 5 % کل موارد سرطان را در آمریکا شامل می شود .
دستگاه لنفاوی بخشی از دستگاه ایمنی است که بدن را در مبارزه علیه بیماری و عفونت یاری می رساند ، دستگاه لنفاوی شامل شبکه ای از لوله های نازک است که به مانند رگهای خونی شاخه شاخه شده و در بافتهای بدن گسترش مییابند .
رگهای لنفاوی حامل " لنف " هستند که مایعی است بی رنگ ، آبکی و حاوی سلولهایی بنام " لنفوسیت " که با عفونت مبارزه می کند .
در این شبکه عروقی اندامهای کوچکی بنام " گره های لنفی " وجود دارند . این گره ها بصورت خوشه ای در زیر بغل ، کشاله ران ، گردن ، قفسه سینه و شکم وجود دارند .
بخشهای دیگر دستگاه لنفاوی شامل طحال ، تیموس ، لوزه ها و مغز استخوان است . بافت لنفاوی در نواحی دیگر بدن مانند معده ، روده ها و پوست نیز یافت می شود .
سرطان شامل بسیاری از انواع بیماریهایی است که از سلول یعنی " واحد پایه بدن " بر می خیزند . جهت فهم بهتر لفوم غیر هوچکین بهتر است ابتدا چیزهایی راجع به سلولهای طبیعی و اتفاقاتی که بعد از سرطانی شدن آنها بوقوع می پیوندد ، بیاموزیم .
بدن انسان از تعداد بسیار متنوعی از سلولها ساخته شده است ، در حالت طبیعی ، هر زمان که بدن نیاز داشته باشد ، سلولها رشد کرده و با تقسیم سلولی تعداد بیشتری از سلولها را بوجود می آورند ، این روند سلامت بدن را تضمین می کند .
گاهی اوقات علیرغم اینکه بدن نیازی به یاخته های جدید ندارد ، سلولها همچنان به تقسیم خود ادامه می دهند و حجمی از بافتهای انسانی را بوجود می آورند . این بافتها " توده " نامیده می شوند . توده ها میتوانند خوش خیم (غیر سرطانی ) یا بدخیم ( سرطانی ) باشند.
در لنفوم غیر هوچکینی ، سلولهای دستگاه لنفاوی ، حالتی غیر طبیعی بخود می گیرند بطوریکه بدون هیچ مهاری رشد کرده و تقسیم می شوند . ضمن اینکه طول عمر آنها از حالت طبیعی فراتر می رود ، از آنجاییکه بافت لنفاوی ، در قسمتهای زیادی از بدن وجود دارد ، شروع لنفوم غیر هوچکین می تواند در هر نقطه ای از بدن باشد .
ممکن است لنفوم غیر هوچکین در تنها یک گره لنفی ، یا گروهی از گره های لنفاوی و یا حتی در اندامی دیگر باشد . این نوع سرطان قادر است به هر قسمت دیگر بدن نظیر کبد ، مغز استخوان و یا طحال ، منتشر شود.
● علایم و نشانه ها :
شایعترین علامت لنفوم غیر هوچکین ، تورم بدون درد گره های لنفی گردن ، کشاله ران و یا زیر بغل می باشد ، سایر علایم به قرار زیر می باشد .
▪ تبی که علتی برای آن یافت نمی شود
▪ تعریق شبانه
▪ خستگی مداوم
▪ کاهش وزن بدون توجیه
▪ خارش پوست
▪ لکه های قرمز رنگ روی پوست
البته هنگامیکه علایم بالا در بیماری مشاهده می شود نمی توان به صراحت و اطمینان رای بوجود لنفوم غیر هوچکین داد چرا که این نشانه ها ممکن است در بیماریهای خوش خیم تر نظیر آنفلوآنزا و یا سایر عفونتها نیز دیده شود . بنابراین صرفا نظر پزشک ملاک تشخیص خواهد بود .
هنگامیکه در فردی علایم فوق الذکر یافت شود ، باید حتما به پزشک مراجعه نماید چرا که تشخیص و درمان زودرس بیماری بسیار حایز اهمیت است .
هیچگاه منتظر احساس درد نباشید زیرا ممکن است مراحل ابتدایی لنفوم غیر هوچکین بدون درد باشد .
● تشخیص :
اگر پزشک به لنفوم غیر هوچکین مشکوک شود از بیمار سؤ;الاتی را در مورد سابقه پزشکی وی مطرح کرده و معاینه بالینی کاملی بعمل می آورد . این معاینات شامل بررسی بزرگ شدن گره های لنفی گردن ، زیر بغل و یا کشاله ران می باشد .
علاوه بر ارزیابی علایم کلی سلامتی ، ممکن است تعدادی آزمایشات خونی نیز در خواست شود . همچنین پزشک ممکن است برای آگاهی از وضعیت داخل بدن بیمار دستور به عکسبرداری از قسمتهای مختلف را بدهد . شیوه های عکسبرداری عباتند از :
▪ x - ray : تصویر برداری از نواحی داخل بدن بوسیله پرتوهای پر انرژی
▪ CAT Scan یا CT : تصویر برداری با جزییات بیشتر از داخل بدن ، عکسها بوسیله کامپیوتری که متصل به یک ماشین اشعه x است گرفته می شود . ( MRI ( Magnetic Resonance Imaging : تصویر برداری با جزییات بیشتر از داخل بدن بوسیله یک آهن ربای قوی متصل به یک کامپیوتر .
▪ لنفانژیوگرام (Lymphongiogram ) : عکسبرداری از دستگاه لنفی بوسیله اشعه x که متعاقب تزریق یک ماده حاجب صورت می گیرد . در این روش گره ها و رگهای لنفی مشاهده می شوند.
تکه برداری جهت تشخیص لازم است ، جراح بخشی از بافت را برداشته و در اختیار آسیب شناس (پاتولوژیست ) قرار می دهد تا وی با مطالعه نمونه بافتی در زیر میکروسکوپ وجود یا عدم وجود سلولهای سرطانی را بررسی نماید .
در لنفوم غیر هوچکین نمونه برداری معمولا از گره لنفی انجام می شود ولی بهرحال سایر بافتها نیز ممکن است مد نظر باشند .
گاهی اوقات یک عمل جراحی تحت عنوان " لاپاراتومی " انجام می شود که طی آن جراح با ایجاد برش روی شکم نمونه های بافتی مورد نیاز را جهت مطالعه میکروسکوپی ، از داخل بدن بر می دارد .
بیماری که قرار است برای وی نمونه برداری انجام شود ، ممکن است سوالاتی را نظیر موارد زیر از پزشک خود مطرح نماید :
- چرا نیاز به نمونه برداری دارم ؟
- انجام نمونه برداری چه مدت طول می کشد ؟ آیا آسیبی نمی رساند ؟
- چه زمانی می توانم از نتیجه نمونه برداری آگاه شوم ؟
- اگر مبتلا به سرطان باشم ، چه کسی و چه موقع در مورد درمان با من صحبت خواهد کرد ؟
● انواع لنفوم غیر هوچکین :
سالها ست که پزشکان از واژه های مختلفی برای طبقه بندی تعداد زیاد و متنوع لنفوم غیر هوچکین استفاده کرده اند در اغلب موارد ملا ک گروه بندی نمای مشاهده شده از سلولهای سرطانی در زیر میکروسکوپ و سرعت رشد و انتشار آنها بوده است . " لنفوم تهاجمی " که تحت عنوان لنفوم با درجه بدخیمی متوسط و بالا نیز نامیده می شود تمایل به رشد و انتشار سریع داشته و علایم شدیدی را ایجاد می کند .
" لنفوم تنبل " (Indolent ) که به آن لنفوم با درجه بدخیمی پایین نیز اطلاق می شود ، خیلی آهسته رشد کرده و علایم بالینی کمتری را ایجاد می کند .
● مرحله بندی :
بعد از تشخیص قطعی لنفوم غیر هوچکین ، پزشک باید از مرحله استقرار بیماری و میزان گسترش آن آگاهی یابد .
مرحله بندی لنفوم ، دقت فراوانی را می طلبد چرا که انتخاب شده درمان به این نکته بستگی دارد که آیا سرطان در بدن انتشار یافته است و اگر چنین است چه بخشهایی از بدن را مبتلا کرده است ؟
پزشک برای تعیین مرحله استقرار لففوم غیر هوچکین ، به نکات زیر توجه می کند :
▪ تعداد و محل گره ها لنفاوی مبتلا .
▪ آیا گره های لنفاوی مبتلا در بالا ، پایین یا هر دو سمت پرده دیافراگم هستند یا خیر ؟ ( پرده دیافراگم یک لایه عضلانی نازک در زیر ریه ها و قلب می باشد که قفسه سینه را از شکم جدا می کند )
▪ آیا بیماری به مغز استخوان ، طحال یا سایر اندامهای خارج از دستگاه لنفاوی نظیر کبد ، انتشار یافته است یا خیر ؟
برای مرحله بندی ، پزشک ممکن است ازبرخی ازهمان آزمایشاتی استفاده کند که در تشخیص لنفوم غیر هوچکین بکار برده بود سایر روشهای مرحله بندی شامل نمونه برداری از گره های لنفاوی ، کبد ، مغز استخوان و یا بافتی دیگر می باشد .
در نمونه برداری از مغز استخوان ، مقداری از مغز استخوان توسط سوزنی که وارد استخوان لگن یا استخوان بزرگ دیگری می شود ، برداشته شده و توسط آسیب شناس در زیر میکروسکوپ ، از نظر وجود سلولهایی سرطانی مورد مطالعه قرار می گیرد .
● درمان :
پزشک بر اساس نیاز هر بیمار طرح درمانی را پایه ریزی می کند . درمان لنفوم غیر هوچکین به مرحله استقرار بیماری ، نوع سلولهای مبتلا ، اینکه سرطان تهاجمی است یا سست و تنبل ، سن بیمار و وضعیت کلی سلامتی وی بستگی دارد .
درمان لنفوم غیر هوچکین توسط تیمی از متخصصین شامل ، پزشک خون شناس ، سرطان شناس و یا متخصص پرتو درمانی انجام می شود . معمولا درمان لنفوم غیر هوچکین شامل شیمی درمانی ، پرتو درمانی و یا ترکیبی از این دو خواهد بود . در برخی بیماران ، پیوند مغز استخوان ، د رمان زیست شناختی و یا جراحی نیز ممکن است جزؤ; گزینه های درمانی باشد ، در لنفوم های سست و تنبل پزشک ممکن است درمان را تا شروع علایم بیماری به تعویق اندازد . این شیوه " انتظار تؤ;ام با مراقبت " (Watchful waiting ) نامیده می شود .
شرکت دادن بیماران در مطالعات تحقیقاتی بالینی برای اکثر افراد مبتلا یک گزینه مهم است تا بتوان اثر بخشی شیوه های نوین درمانی را آزمود .
● نظر خواهی دوم :
قبل از شروع درمان ، بیماران ممکن است بخواهند برای اطمینان از تشخیصی که پزشک معالجشان برای بیماری آنها گذاشته است با پزشک متخصص دیگر و یا مراکز ذیصلاح مشورت نمایند . راههای مختلفی برای نظر خواهی دوم از یک پزشک وجود دارد :
▪ پزشک معالج فرد می تواند یک متخصص را به بیمار جهت مشاوره معرفی نماید .
▪ بیمار می تواند نام و آدرس پزشک را از مراکز درمانی یا بیمارستانهای نزدیک محل زندگی خود و یا از دانشکده های پزشک جویا شود .
● آماده سازی بیمار برای درمان :
اکثر بیماران تمایل دارند تا اطلاعات و آگاهی بیشتری نسبت به بیماری خود داشته باشند . این امر سبب مشارکت فعال آنها در تصمیمی که پزشک اتخاذ می کند ، خواهد شد .
وقتی برای یک بیمار تشخیص سرطان گذاشته می شود ، شوک و استرس، واکنشهای طبیعی و قابل پیش بینی هستند .
این احساس باعث می شود تا بیماران اغلب در مورد پرسشهای که می خواهند از پزشک خود داشته باشند ، دچار مشکل شوند . بهمین خاطر تهیه یک فهرست از سؤ;الات احتمالی می تواند مفید باشد .
برای اینکه بیمار صحبتهای پزشک را بخاطر بسپارد می تواند یادداشت برداشته و یا با صلاحدید پزشک از یک ضبط صوت استفاده نماید .
برخی بیماران نیز ممکن است خواهان حضور اعضای خانواده و یا دوستان خود در ویزیت پزشکی باشند تا آنها هم در بحث شرکت کرده ، صحبتهای پزشک را یادداشت نموده و یا گوش فرا دهند .
▪ در اینجا تعدادی از پرسشهایی را که بیمار ممکن است بخواهد قبل از شروع درمان از پزشک خود سؤ;ال نماید مطرح می کنیم :
- من مبتلا به چه نوعی از لنفوم غیر هوچکین هستم ؟
- بیماری در چه مرحله ای است ؟
- چه درمانهایی برای من وجود دارد ؟ کدامیک را شما توصیه می کنید . چرا ؟
- خطرات و عوارض جانبی احتمالی هر درمان چیست ؟
- شما را از بروز چه عوارض جانبی باید مطلع سازم ؟
- درمان چه مدت بطول می انجامد ؟
- شانس موفقیت درمان چه اندازه خواهد بود ؟
- آیا درمان ، روی فعالیتهای طبیعی من تاثیر خواهد گذاشت ؟ اگر چنین است برای چه مدت ؟
- آیا شیوه های نوین درمان و تحت مطالعه وجود دارد ؟ آیا شرکت در یک مطالعه تحقیقاتی برای من مناسب است ؟
- هزینه درمان حدودا چقدر است ؟
نیازی نیست که بیماران تمام سؤ;الات خود را در یک زمان بپرسند و یا جواب همه سؤ;الات را به یکباره بخاطر بسپارند . بلکه آنها این فرصت را خواهند داشت تا پزشک معالجشان توضیحات لازم را در طی جلسات متعدد بدهد و آنها را آگاه سازد .
● روشهای درمانی :
اگر چه شیمی درمانی و پرتو درمانی شایعترین روشهای درمان لفنوم غیر هوچکین هستند اما پیوند مغز استخوان ، درمانهای زیست شناختی و جراحی نیز گاهی اوقات بکار برده می شوند .
شیمی درمانی عبارتست از استفاده از داروها جهت نابود ساختن سلولهای سرطانی . معمولا در شیمی درمانی لنفوم غیر هوچکین ترکیبی از چندین دارو مورد استفاده قرار می گیرد . شیمی درمانی ممکن است به تنهایی و یا همراه با پرتو درمانی بکار گرفته شود .
معمولا شیمی درمانی را بصورت دوره ای تجویز می کنند . دوره های درمان و متعاقب آن دوره های استراحت . و بهمین ترتیب ادامه می دهند .، برخی از داروهای ضد سرطان را با تزریق وارد رگهای خونی می کنند و برخی از آنها از طریق دهان تجویز می شود .
شیمی درمانی یک درمان فراگیر است چرا که دارو وارد جریان خون شده و در تمام بدن پخش می شود ، معمولا بیماران داروها را بصورت سرپایی ( بیمارستان ، مطب یا خانه )" دریافت می کنند اما گاهی اوقات بر حسب نوع دارو و وضعیت سلامتی بیمار ممکن است نیاز به بستریهای کوتاه مدت در بیمارستان داشته باشند .
▪ برخی پرسشهایی را که بیمار ممکن است قبل از شروع شیمی درمانی از پزشک خود مطرح نماید عبارتند از :
- هدف از این درمان چیست ؟
- چه داروهایی را باید استفاده کنم ؟
- آیا داروها دارای عوارض جانبی هستند ؟ من چکار می توانم بکنم ؟
- چه عوارض جانبی را باید به شما گزارش دهم ؟
- چه مدت باید این درمان را ادامه دهم ؟
- در طی درمان چه کاری باید برای مراقبت از خود انجام دهم ؟
- چگونه می توانیم بفهمیم که داروها دارند موثر واقع می شوند ؟
● پرتودرمانی :
استفاده از پرتوهای پر انرژی برای کشتن سلولهای سرطانی است . پرتو درمانی یک درمان موضعی بحساب می آید که تنها سلولهای سرطانی را در موضع درگیر ، تحت تاثیر قرار می دهد . پرتو درمانی لنفوم غیر هوچکین بوسیله دستگاهی که پرتوهای پر انرژی را به ناحیه خاصی از بدن می تاباند ، انجام می شود . بعد از تکمیل درمان هیچ اشعه رادیواکتیوی در بدن باقی نمی ماند .
▪ برخی پرسشهایی را که بیمار ممکن است قبل از پرتو درمانی از پزشک مطرح نماید عبارتند از :
- هدف از این درمان چیست ؟
- خطرات احتمالی و عوارض جانبی این روش کدام است ؟
- پرتو درمانی چگونه انجام می شود ؟
- چه موقع درمان شروع می شود ؟ چه موقع خاتمه می یابد ؟
- در طی درمان چه مراقبتهایی را باید از خود انجام دهم ؟
- چگونه می توان فهمید که پرتو درمانی دارد موثر واقع می شود ؟
- چگونه پرتو درمانی فعالیتهای طبیعی مرا تحت تاثیر قرار می دهد ؟
در بعضی مواقع شیمی درمانی و / یا پرتو درمانی برای کشتن سلولهای سرطانی ناپیدایی که در دستگاه اعصاب مرکزی هستند بکار برده میشوند ، در این شیوه که تحت عنوان " پیشگیری دستگاه اعصاب مرکزی " نامیده میشود داروی ضد سرطان مستقیما بداخل مایع مغزی - نخاعی تزریق می شود .
● پیوند مغز استخوان :
این روش ممکن است یکی از انتخابهای پزشک برای درمان بیمار باشد خصوصا برای آندسته از افرادیکه لنفوم غیر هوچکین در آنها عود کرده است . پیوند مغز استخوان " سلولهای مادر " سالمی (Stem cell = سلولهای نابالغی که مولد سلولهای خونی هستند ) را برای بیمار فراهم کرده تا بتوانند جانشین سلولهایی نماید که بوسیله شیمی درمانی و / یا پرتو درمانی آسیب دیده و تخریب شده اند . مغز استخوان مورد نیاز ممکن است توسط یک فرد دهنده اهدا شود و یا از مغز استخوان خود بیمار استفاده نمود به این ترتیب که مغز استخوان برداشته شده را جهت از بین بردن سلولهای سرطانی تحت درمان قرار داده ، آنرا ذخیره کرده و پس از یک دوره درمان با دوز بالا به بدن بیمار باز می گردانند تا زمانیکه مغز استخوان پیوند زده شده شروع به تولید سلولهای سفید خونی ( گلبولهای سفید ) نماید برای پیشگیری از عفونتها بیمار حتما باید تحت مراقبت شدید باشد و چند هفته ای را در بیمارستان سپری نماید .
▪ تعدادی از این پرسشهایی را که بیماران ممکن است قبل از پیوند مغز استخوان از پزشک خود مطرح نمایند عبارتند از :
- محاسن این شیوه درمان چیست ؟
- خطرات احتمالی و عوارض جانبی آن کدام است ؟ اقدامی برای آنها باید انجام شود ؟
- چه عوارض جانبی را باید به شما اطلاع دهم ؟
- چه مدت در بیمارستان خواهم بود ؟ بعد از ترخیص از بیمارستان به چه مراقبتهایی نیاز دارم ؟
- چگونه درمان روی فعالیتهای طبیعی من اثر خواهد گذاشت ؟
- چگونه می توانم بفهمم که آیا درمان موثر واقع می شود یا خیر ؟
دکتر کورش اسدی
iranblood www iranblood org 2 1