مادران بسیار کمی هستند که با واژه
بیش فعال آشنا بوده و بدانند که آیا کودک شلوغ و غیر قابل کنترلشان دچار اختلال رفتاری است یا نه! ... با این حال بد نیست بدانید که تعداد کودکان بیش فعال کم نیست و این کودکان دچار نوعی اختلال رفتاری شناخته شده هستند که بر رفتار، یادگیری و نوع ارتباط آنها با دیگران تأثیر مستقیم می گذارد.
● اختلال بیش فعالی چیست؟
دکتر زکیه فهیمی، روان پزشک معتقد است: بیش فعالی شامل یک سری علایم نسبتاً مبهم و نامشخص است که در مجموع می توان آنها را به سه نشانه اصلی خلاصه کرد. به عنوان مثال، بچه های بیش فعالی که دچار مشکلاتی در تمرکز حواسند، عموماً بی قرار، ناآرام و پرتحرک هستند و دایماً به این طرف و آن طرف می دوند، ضمن آنکه عمل یا حرکتی را آنی و بی مقدمه انجام می دهند.
البته تعیین و تشخیص این نوع اختلال کار چندان آسانی نیست و تشخیص آن بر عهده پزشک است زیرا مشاهده شده برخی از مادرانی که به افسردگی پس از زایمان مبتلا شده اند و به راحتی نتوانسته اند خود را با شرایط بچه داری وفق دهند، فکر می کنند تحرک و شیطنت کودکان غیر طبیعی است و دچار اختلال بیش فعالی است، در حالی که این طور نیست و بازی و بازیگوشی جزیی از دوران زندگی یک کودک محسوب می شود. این گونه مادران به مشاوره نیاز دارند تا اعتماد به نفسشان بالارفته و دید مثبتی را نسبت به رشد و تکامل فکری و ذهنی کودک پیدا کنند.
● عوامل مؤثر در ایجاد اختلال
علی گوهریان، مشاور خانواده معتقد است: ظاهراً بیش فعالی نوعی اختلال است که کودک با آن متولد می شود، گر چه اختلاف نظرهای متعددی در این باره وجود دارد، اما پزشکان معتقدند چند نوع ژن این اختلال را تحت کنترل دارند ولی کدام ژنها، معلوم نیست. به نظر می رسد ناحیه ای در جلوی مغز به نوعی تحت تأثیر قرار گرفته و مانع از تمرکز حواس کودک می شود و یا در مراحلی او را به راحتی حواس پرت و آشفته می کند. از طرفی برخی نیز می گویند نوعی فعل و انفعالات شیمیایی در کودکان بیش فعال صورت می گیرد که آنها را در این گونه شرایط خاص قرار می دهد. این پزشکان معتقدند که رژیم غذایی و مصرف یکسری مواد غذایی این حالت را تشدید می کند.
● آیا رژیم غذایی مؤثر است؟
دکتر علی اصغر سالاری مقدم، متخصص کودکان می افزاید؛ نظریه ارتباط اختلال بیش فعالی با نوع تغذیه در دهه 1970 رایج شد و بسیاری از والدین از آن حمایت کردند. تحقیقات نشان داده کودکانی که مستعد ابتلا به بیماریهای آلرژی زا نظیر اگزما و آسم هستند، ممکن است اختلالات بیش فعالی از خود نشان دهند. این کودکان معمولاً به مصرف یک سری از مواد غذایی حساسیت دارند که همین عامل می تواند رفتارهای بیش فعالی را تحریک کند.
برخی از بچه ها نسبت به مصرف محصولات لبنی، شکر یا افزودنی های غذایی واکنش نشان می دهند و مطالعات یک مرکز آمریکایی نشان داده نوعی رابطه بین افزودنی های ترکیبی خوراکی و اختلالات بیش فعالی وجود دارد. به عنوان مثال، با آزمایش بر روی تعدادی کودک بیش فعال، حدود 70 درصد آنان با مصرف افزودنی های ترکیبی خوراکی، شکلات و شیر گاو واکنش تند رفتاری از خود نشان دادند. از این رو، چند پزشک نوعی رژیم غذایی ساده ابداع کرده اند که در آن افزودنی های خوراکی و برخی مواد غذایی طبیعی حاوی سالیسیلات مثل هلو، انگور، کشمش و گوجه فرنگی حذف شده است. البته به یاد داشته باشید که بدون نظر و تجویز پزشک، هرگز رژیم غذایی کودکتان را تغییر ندهید.
با تمام این تفاسیر نمی توان رژیم غذایی را تنها عامل موثر در بروز اختلالات بیش فعالی در نظر گرفت و نحوه برخورد و تربیت پدر و مادر نیز نقش مهمی را در این میان بازی می کند. برخی از والدین در مواجهه با رفتارهای غیر طبیعی کودکشان دست و پای خود را گم کرده و فکر می کنند او بیمار است. به همین خاطر بیش از حد به او توجه می کنند و کار را مشکل تر می سازند.برخی از پزشکان معتقدند رژیم غذایی تنها مشکل اساسی نیست و آلرژی بچه ها به یک سری مواد غذایی، می تواند نشانه ای از اختلال بیش فعالی باشد، اما علت و عامل بروز آن نیست.
دکتر سالاری مقدم، در ادامه می گوید: وقتی یک کودک دو- سه ساله غذایی را بر خلاف میلش می خورد، چون نمی تواند احساسش را بر زبان آورد با جیغ و داد و فریاد اعتراضش را بیان می کند و دیدن همین صحنه ها اطرافیان را به فکر می اندازد که خوردن همان خوراکی وضعیت روحی کودک را به هم ریخته است، در حالی که اصل ماجرا این نیست.
● تشخیص به موقع بیماری
دکتر شیرین عابدی، فوق تخصص کودکان می گوید: تشخیص دقیق بیماری منوط به انجام چندین مصاحبه با والدین و خود کودک است، ضمن آنکه پزشک باید شیوه های رفتاری کودک را به طور مستقیم تحت نظر بگیرد و از نزدیک مشاهده کند. از طرفی سابقه روابط اجتماعی و نیز پرونده های پزشکی والدین و کودک مورد بررسی قرار می گیرد و اگر وجود علایم اصلی به اثبات رسید، بیماری قطعی می شود. به عنوان مثال یک سوم از بچه های بیش فعال با مشکلات گفتاری و نوشتاری روبه رو هستند و یک سری هم یک مشکل ناهنجار رفتاری را به کرات در محیط های مختلف تکرار می کنند.
● راه درمان
دکتر عابدی در ادامه می افزاید: تجویز دارو و رفتار درمانی از جمله شیوه های مؤثر در معالجه کودکان بیش فعال است. مصرف دارو تمرکز حواس را تقویت کرده و حواس پرتی و تحرک و جنب و جوش های بیش از حد کودک را کاهش می دهد. بدین ترتیب او راحت تر می تواند بر فعالیتهایش مسلط باشد و با همسالانش هم بازی شود.
پزشکان علاوه بر درمان دارویی سعی می کنند رفتارهای ناهنجار کودک را اصلاح کنند و با توجه به اینکه اختلالات رفتاری یک کودک تابع شرایط زندگی اش است، آنها سعی می کنند تغییراتی را در آن ایجاد کنند. به عنوان مثال این بچه ها در محیطی پر از انتقاد و سرزنش بزرگ می شوند و در نتیجه معمولاً ضریب اعتماد به نفسشان پایین است. از این رو پزشکان به والدین یاد می دهند که در وهله اول اعتماد به نفس کودکشان را افزایش دهند تا او کم کم شخصیت مثبتی را به نمایش بگذارد.
منبع : زهرا زحمتکش
روزنامه قدس