دیابت علاج ندارد؛; درمان دارد!- مجله مادر گوپی

اگر بگوییم به تعداد بیماران دیابتی، بیماری دیابت داریم؛; اغراق نکرده ایم. دیابت، یک بیماری هزار چهره است و در هر مریضی به شکلی ظاهر می شود. هر لحظه، به رنگی بت عیار درآید! من هیچ دو بیمار دیابتی را نمی شناسم که طابق النعل بالنعل، یکی باشند. لذا نمی توان برای تمام بیماران دیابتی، یک نسخه واحد پیچید و یک دستورالعمل واحد تدوین نمود. پس آنچه در این گفتار می خوانید، از جنس کلیات است، نه جزییات. از طرف دیگر، دیابت، یک بیماری شایع، پرعارضه، مزمن، منتشر و صعب العلاج است. اگر در این چند واژه دقت کنید، در خواهید یافت که دیابت چه دامنه وسیعی دارد؛; دریای بیکرانی است از دانستنی ها و اقیانوسی است از ندانستنی ها و مجهولات. تنها کافی است به دوز انسولین در یک بیمار دیابتیک توجه کنید: دوز انسولین، هرگز در دو بیمار دیابتی، یکسان نیست و هر مریضی به یک دوز مخصوص به خود نیاز دارد، مثل لباسی که باید برای هرکس به خیاط سفارش داد، حتی در دوقلوها. به همین دلیل، مدیریت دیابت، یک هنر است، هم طبیب و هم بیمار، هر دو، باید از چنین هنری برخوردار باشند. یک بیمار بی انگیزه و بی تفاوت، تمام زحمات یک طبیب هنرمند را بر باد می دهد، هم چنان که یک بیمار وسواسی...

دیابت می تواند دارای چهره ای خشن یا ملایم باشد. برخورد ما با دیابت نیز متناسب با شدت و حدت این بیماری است. با بیماری که دچار پای دیابتیک و در آستانه قطع عضو است، یا در اغمای دیابتیک فرو رفته است که باید برخوردی حاد و سریع داشته باشیم. برعکس، برخورد ما با یک بیمار دیابتیک کنترل شده که با یک قرص در روز قند او نزدیک به طبیعی است و عارضه ای نیز ندارد، یک برخورد ملایم و آرام است. اساسا در حال حاضر دیابت، قابل علاج نیست ولی قابل درمان و کنترل و مهار شدنی است و باید مدیریت شود. شما با یک آدم سرکش، ناراحت، شرور و غیرقابل پیش بینی که مجبورید وجود او را هم تحمل کنید، چگونه رفتار می کنید؟ چاره ای جز اداره کردن او و مدارا، ندارید. با دیابت باید با مدارا رفتار کرد. مدیریت دیابت، چیزی نیست جز مدارا: مدیریت دیابت، فعلا عین مدارا است.

● تغییر تقسیم بندی های دیابتی

از 1997، تقسیم بندی دیابت، تغییر پیدا کرده است. با پیشرفت های جدید در زمینه بیماری زایی دیابت، تقسیم بندی و تعریف دیابت نیز دگرگون شده است. امروزه، دیگر اصطلاحاتی مانند دیابت وابسته به انسولین و غیروابسته به انسولین، منسوخ شده اند و بی معناست زیرا هر بیمار دیابتیک، بدون توجه به سن، ممکن است در مرحله ای از بیماری، احتیاج به انسولین داشته باشد. سال ها (حدود 20 سال) طول کشید تا دیابت نوع I تبدیل شود به دیابت نوع1 . یعنی ده ها کنگره بین المللی و صدها نشست علمی توسط صاحب نظران برگزار شد تا به اجماع برسند و بگویند یک لاتین (I) تبدیل شود به یک انگلیسی(1)!... و از آن پس بگوییم دیابت نوع 1 و نگوییم دیابت نوع I.

● دیابت نوع 1

مبتلایان به این دیابت، 5 تا 10 درصد کل مبتلایان به دیابت را تشکیل می دهند. این نوع از بیماری در زیر 30 سالگی، خصوصا در کودکان و نوجوانان، دیده می شود ولی در هر سنی امکان دارد ظاهر شود. نقش ژن در تکوین آن متوسط و نیاز به عواملی چون استعداد ژنتیک، ویروس و واکنش ایمنی زا دارد تا بارز و ظاهر شود. با پادتن گلبول سفید (HLA) ارتباط دارد و عوامل خطر و مستعدکننده شامل ویروس، موادشیمیایی، میکروبی یا غذایی است. غلظت انسولین در سرم، صفر یا نزدیک به صفر است و 90 درصد بیماران حداقل یک پادتن در خون شان یافت می شود و مستعد اغمای دیابتیک هستند. شروع دیابت نوع 1، پر سر و صدا و با عطش، پرادراری، پرنوشی، پرخوری و لاغری سریع همراه است. به دنبال اولین حمله کتواسیدوز، گاهی بیماری برای مدتی ساکت و بدون علامت می ماند و نیازی به درمان ندارد. این مدت را دوره ماه عسل می نامند. توصیه می شود که طی این مدت هم مقدار کمی انسولین تزریق شود زیرا این دوره کوتاه، به زودی تمام خواهد شد. درمان دیابت نوع 1، منحصرا انسولین است و تجویز قرص های ضددیابت در کودکان و نوجوانان، تحت هر عنوان (حتی اصرار و تمرد بیمار) یک خطای پزشکی محسوب می شود.

● دیابت نوع 2

مبتلایان به این دیابت،90 تا 95 درصد کل مبتلایان به دیابت را تشکیل می دهند. این نوع از بیماری معمولا بالای 40 سالگی دیده می شود ولی در هر سنی (حتی کودکان) محتمل است. اخیرا دیابت نوع 2 همراه با چاقی، در کودکان بیشتر از سابق دیده می شود. نقش ژن در تکوین آن قوی است و یک بیماری چند ژنی (پلی ژنیک) و چند عاملی (مولتی فاکتوریال) به شمار می رود. ارتباط آن با عوامل محیطی مانند چاقی، تغذیه و شیوه زندگی قوی است ولی با پادتن گلبول سفید انسانی (HLA) مرتبط نیست. عوامل مستعدکننده و شعله ور کننده شامل چاقی، تن آسایی، کم تحرکی، چاقی مرکزی و سابقه دیابت بارداری می باشد. غلطت انسولین در سرم، معمولا یا نزدیک به طبیعی است و یا حتی زیادتر از حد طبیعی لیکن یک مقاومت محیطی نسبت به انسولین وجود دارد و گیرنده های سلول های هدف، پذیرای انسولین هستند.

دیابت نوع 2، نمونه ای کلاسیک از مقاومت به انسولین می باشد و تمام تحولات متابولیک، ناشی از همین مقاومت است. این بیماران مستعد اغمای هیپراسمولار (نه کتوز) هستند و اغمای کتواسیدوز هم به ندرت دیده می شود. از ویژگی های دیابت نوع 2، پرعارضه بودن و بی سر و صدا بودن و مشی تدریجی آن است. دیابت نوع 2، چهره ای مرموز، مخفی و بی سر و صدا دارد و غالبا در یک آزمایش خون به منظور ازدواج، استخدام، بیمه یا چکاپ تشخیص داده می شود. عوارض عروقی، هم عروق کوچک و هم عروق بزرگ، از مختصات دیابت نوع 2 است. گاهی بیماری، زمانی تشخیص داده می شود که به شبکیه رسیده است و یا به بیماری قلبی یا فشارخون بالا، منجر گردیده است، در حالی که قبلا قندخون بالا گزارش نشده بود. در واقع، عوارض، به صورت علایم، ظاهر می شود، بدون سر و صدا و بدون مقدمه (برخلاف نوع 1). این بیماران معمولا یا چاق اند و یا 80 درصد آنها روزی چاق بوده اند. قرص های ضددیابت، حفظ وزن مطلوب، اصلاح شیوه زندگی، ورزش و در صورت لزوم انسولین، در درمان آن موثرند اما استراتژی خط اول درمان، اصلاح شیوه زندگی و سپس تجویز متفورمین است. (ر.ج.ک: قرص های جدید ضددیابت نوع2، هفته سلامت، شماره 231، شنبه 17 مرداد 88)، چاقی، مادر دیابت نوع 2، تلقی می شود.

● دیابت بارداری

دیابت بارداری به حالتی از دیابت اطلاق می شود که برای اولین بار، در جریان بارداری ظاهر می شود بدون اینکه سابقه ای از دیابت قبلی در بیمار وجود داشته باشد. دیابت بارداری معمولا بعد از وضع حمل، به حالت طبیعی برمی گردد ولی بعضی از آنها دچار دیابت دایمی خواهند شد.

2 تا 5 درصد کل بارداری ها، با دیابت بارداری همراه است (در ایران حدود 4 درصد) اما در برخی کشورها تا 14 درصد گزارش شده است. عدم تشخیص و درمان به موقع، عواقب و عوارض سختی برای مادر و جنین به همراه خواهد داشت و به سقط جنین یا نوزاد مرده یا نوزاد چاق (بیش از 1/4 کیلو) منجر خواهد شد. از آنجایی که در 50 درصد موارد از دیابت بارداری، هیچ سابقه ای از دیابت قبلی وجود ندارد لذا احتیاط حکم می کند که هر خانم باردار سالمی، به عنوان دیابت بارداری تلقی و غربالگری شود تا خلاف آن ثابت گردد. ساده ترین آزمون تشخیص برای دیابت بارداری، این است که زنان باردار هر ساعت از روز که مراجعه می کنند، بدون توجه به زمان غذا خوردن، 50 گرم گلوکز به آنها خورانده می شود و یک ساعت بعد گلوکز خون اندازه گیری می شود. اگر 140 یا بالاتر بود (یعنی از 139 به بالا)، تا 80 درصد، تشخیص دیابت بارداری مسجل می شود. تکرار این آزمون با 100 گرم گلوکز، در مرحله بعد انجام می شود. (ر.ج.ک: هفته نامه سلامت، 227، شبنه 20 تیرماه 88).

● دیابت دارویی

داروهای زیر قندخون را بالا می برند و به طریق اولی می توانند یک دیابت نهفته را شعله ور و آشکار سازند: دیازوکساید (ضدفشارخون، ضدترشح انسولین)، سیکلوفسفاماید (ضدسرطان، ضدایمنی)، گلوکو کورتیکوییدها، تیازیدها، پنتامیدین، آلفا، انترفرون، اسیدنیکوتی نیک، استروژن، پروژسترون و ...

این نوع دیابت دارویی، موقتی است و با قطع دارو، قند طبیعی می شود، مگر اینکه بیمار در مرحله پیش دیابت (دیابت مخفی) باشد که دیابت او دایمی می شود. واکور که یک ماده سمی و نوعی مرگ موش است و برای معدوم کردن جوندگان موذی مورد استفاده قرار می گیرد، مخرب سلول بتا است و مصرف اشتباهی آن به دیابت دایمی منجر خواهد شد.