وقتی برای اولین بار با عبارت آنفلوآنزای خوکی یا همان آنفلوآنزای H1N1 آشنا شدیم، هیچ کس فکر نمی کرد که ماجرا این قدر بغرنج و جدی شود. همه فکر می کردند که این همه گیری هم چیزی است از جنس همه گیری های ویروسی سالانه و وقت و توانی که از سیاست گذاران بهداشت و سلامت می گیرد، چندان زیاد نیست. اما ناگهان همه چیز عوض شد و آنفلوآنزای خوکی، خبر اول تمام نشریات و رسانه های سلامت در سراسر جهان شد و حتی پای خود را فراتر گذاشت و در حوزه های دیگر نیز خودنمایی کرد. معمولا اولین کاری که سیاست گذاران سلامت در این بین انجام می دهند، پیدا کردن، سرشماری و درمان موارد مبتلاست. همه این اقدامات در مورد آنفلوآنزای خوکی انجام شد اما ماجرا پیچیده تر از این حرف ها بود و کش و قوس بین این ویروس و پزشکان به این راحتی ها قرار نبود که به انجام برسد. در چنین اوضاع و احوالی، معمولا تیم درمان، ویروس را دور می زنند و سعی می کنند در کنار درمان مبتلایان، با هشدارهای به موقع و در صورت امکان، اصلاح بعضی از اجزای زندگی، از ابتلای موارد جدید پیشگیری کنند. این روزها، یکی از موارد اصلی در مورد پیشگیری از ویروسH1N1، توصیه به رعایت فاصله اجتماعی است...
مهم ترین و شایع ترین شیوه ابتلای بسیاری از بیماری ها و به ویژه ویروس های آنفلوآنزا، رابطه نزدیکی از نوع دست دادن، در آغوش گرفتن و روبوسی است. کاملا روشن است که وقتی فاصله اجتماعی توسط افراد رعایت شود، احتمال انتقال فرد به فرد آنفلوآنزای خوکی هم که مهم ترین مسیر انتقال آن است کمتر می شود. در این روزها اغلب کارشناسان بهداشتی توصیه می کنند که در مکان های عمومی حداقل یک متر از دیگران فاصله داشته باشیم.
● فاصله اجتماعی در فرهنگ های مختلف
در بسیاری از فرهنگ های غربی و به ویژه کشورهای سردسیری چون سوید و نروژ، مردم ترجیح می دهند که در خلوت همدیگر وارد نشوند و به صورت بسیار شایع، تنهایی خود را با گل و گیاه و حیوانات پر کنند. خیلی منطقی است که در چنین جوامعی فاصله اجتماعی افراد بسیار زیاد باشد. مثلا وقتی با هم حرف می زنند، معمولا بیشتر از یک متر از هم فاصله می گیرند. اما این ماجرا در کشورهای شرقی و به ویژه کشورهای عربی کاملا متفاوت است. در چنین کشورهایی جزو لاینفک فرهنگ افراد آن است که در ابتدای دیدار با یک دوست نیمه صمیمی یا غیرصمیمی هم او را در آغوش بکشند و دیده بوسی بکنند. این اتفاق که احتمالا به واسطه خون گرمی مردم در این جوامع رخ می دهد، متعاقب خود فاصله اجتماعی را در بین مردم چنین جوامعی کم و همان گونه که گفته شد احتمال ابتلا به آنفلوآنزای خوکی را زیاد می کند.
● چه جاهایی فاصله اجتماعی کم می شود؟
در محل هایی که انسان ها ناچار به اجتماع کردن هستند و بر همین اساس، در کنار هم و با فاصله نزدیک می ایستند و می نشینند، فاصله اجتماعی ناخواسته کم می شود و احتمال انتقال آنفلوآنزای خوکی بالا می رود. نخستین و معمولی ترین جایی که چنین اتفاقی می افتد مدارس است. مدارس به چند دلیل در راس این فهرست جای می گیرند. نخست آنکه تعداد بسیار زیادی از کودکان، ساعات قابل توجهی از روز را در کنار هم و در فاصله نزدیک سر می کنند و دوم آنکه کودکان، به واسطه اینکه دستگاه ایمنی بدن شان در حال تکامل است، بالقوه نسبت به ابتلا به چنین عفونت هایی همواره مستعدتر هستند. البته در کنار مدارس باید به محل هایی چون محیط کار، استادیوم ها و مسابقات ورزشی و کنسرت های موسیقی و سینماها نیز اشاره کرد که حضور در آنها نیز می تواند احتمال ابتلا به آنفلوآنزای خوکی را افزایش دهد. ناگفته پیداست که وسایل حمل ونقل عمومی هم یکی از مهمترین مکان هایی هستند که فاصله اجتماعی در آنها تقریبا به صفر می رسد.
● مدرسه باز بهتر است یا بسته؟
روشی که احتمالا در آغاز به ذهن تمام سیاست مداران با خواندن مطالب بالا به عنوان اولین راه حل معضل آنفلوآنزای خوکی خطور می کند آن است که تا اطلاع ثانوی محل تمام اجتماعات انسانی را تعطیل کنیم. این در حالی است که تا چندی دیگر در بسیاری از کشورهای جهان سال تحصیلی جدید آغاز می شود و تصمیم گیری این مورد می تواند بسیار مهم و حیاتی باشد. در چند روز گذشته، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها در آمریکا رسما اعلام کرد که مدارس نباید تعطیل شوند.
این مرکز برای اخذ چنین تصمیمی به دلایلی استناد کرده است و مهم ترین آنها به امکان مداخله مدارس در کنترل شیوع این ویروس بازمی گردد. بر اساس آخرین دستورالعملی که توسط این مرکز ارایه شده است با توجه به احتمال بی توجهی به علایم آنفلوآنزای خوکی در کودکانی که به خاطر تعطیلی مدارس درخانه مانده اند و با نگاه به هزینه سنگین تعطیلی مدارس برای جامعه و والدین، مدارس به فعالیت خود بر اساس تقویم معمول ادامه می دهند و تنها کودکانی که دارای علایم آنفلوآنزای خوکی هستند باید از آمدن به مدرسه منع شوند.
بر اساس این راهنما، مدارس باید تمام تلاش خود را برای آشنایی کودکان با شیوه های انتقال این ویروس و از جمله توصیه و آموزش کودکان برای ممانعت از عطسه و سرفه، بدون محافظ و استفاده از ماسک به عمل بیاورند. البته این توصیه برای مدارس و دانش آموزان سالم و در شرایط خاص است و گرنه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها توصیه کرده است که زنان باردار از حضور در محل کار و تحصیل خودداری کنند و مدارس ویژه کودکان استثنایی نیز تعطیل شوند. یکی از دلایلی که این تصمیم مهم را سبب شده و تا اندازه ای همه را نیز آرام می کند آن است که به گفته این مرکز نمودار مبتلایان به آنفلوآنزای خوکی در حال حاضر رو به رشد نیست و به اصطلاح صاف شده است. همچنین کشندگی ویروس آنفلوآنزای خوکی تنها سه درصد است و در مجموع بسته شدن مدارس با توجه به هزینه های فراوان اجتماعی اقتصادی به صرفه نیست.
نکته دیگری که در این راهنما بر آن تاکید شده آن است که کارکنان مدارس باید خود مرتبا دست هایشان را بشویند و این کار را به کودکان نیز موکدا آموزش دهند. همچنین توصیه شده است که از تشکیل کلاس های مشترک بین دانش آموزان کلاس های مختلف خودداری شود و ترجیحا کلاس ها در محیط باز برگزار شود. علاوه بر این توصیه شده که اردوهای علمی و تفریحی داخل شهری کلاس ها به تعویق بیفتد و دانش آموزان برای اجتناب از استفاده از اتوبوس و وسیله نقلیه عمومی ترغیب شوند. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها همچنین توصیه کرده است که برای افزایش فاصله اجتماعی میان دانش آموزان، کلاس ها به گروه های کوچک تقسیم شوند و ضمن استفاده از فضای بیشتر برای برگزاری کلاس ها، فاصله نیمکت ها، بیش از پیش تعیین شود.
● کودکی که علایم آنفلوآنزای خوکی دارد چه زمانی باید به مدرسه برگردد؟
مطابق آخرین راهنمای مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها، کودکی که به واسطه علایم آنفلوآنزای خوکی، از حضور در مدرسه باز می ماند، می تواند پس از درمان، در صورتی که 24 ساعت را بدون تب سپری کرده است به مدرسه برگردد. البته این در صورتی است که تب کودک با داروی تب بر کنترل نشده باشد. این در حالی است که تا پیش از این راهنما، بر اساس راهنمای پیشین همین مرکز کودکان مبتلا به آنفلوآنزای خوکی باید هفت روز پس از قطع تب در خانه می ماندند و پس از آن قادر به برگشتن در میان همکلاسی های خود بودند.
● فاصله اجتماعی چیست؟
همه ما وقتی در حال صحبت کردن با فرد دیگری هستیم، به طور طبیعی و ناخودآگاه در فاصله مشخصی از او قرار می گیریم. البته این فاصله به موارد متعددی چون جنس، سن و میزان صمیمیت ما به طرف مقابل وابسته است. به این فاصله (فاصله اجتماعی) گفته می شود.
در سال 1925 دکتر اموری بوگارد، استاد جامعه شناسی دانشگاه جنوبی کالیفرنیا برای اولین بار درباره نحوه اندازه گیری فاصله اجتماعی معیارهای مشخصی را ارایه کرد. معیارهایی که بعدها به معیار فاصله اجتماعی بوگارد معروف شدند. فاصله اجتماعی به درجه نزدیکی یا قابل پذیرش بودن یک فرد یا گروه برای فرد یا گروه دیگر اطلاق می شود. بر اساس تحقیقات پرفسور بوگارد فاصله اجتماعی انسان ها به ترتیب صمیمت به بیگانگی با رتبه یک تا هفت مشخص می شود و برای هر کدام یک مثال رایج از زندگی روزمره گنجانده می شود. رتبه یک در این میان به رابطه یک زن و شوهر و رتبه دو به رابطه دو دوست صمیمی و رتبه سه به رابطه دو همسایه صمیمی در خیابان اختصاص دارد. رتبه های چهار، پنج و شش و هفتم نیز به ترتیب به رابطه دو همکار، دو همشهری و رابطه با یک مهمان خارجی و رابطه با یک متجاوز خارجی برمی گردد. بر اساس نتایج پژوهش های دکتر بوگارد قومیت های گوناگون آمریکایی هر کدام در ارتباطات خود فاصله متفاوتی را با سایرین رعایت می کنند. تحقیقات دکتر بوگارد در سال های 1946، 1956 و 1966 هم تکرار شد اما نتیجه جالب آنها این بود که به طور میانگین فاصله اجتماعی در جامعه آمریکا به صورت تدریجی رو به کاهش است.
دکتر محمدرضا شالبافان
روزنامه سلامت www salamat ir