درد سر فولیکولی-مجله مادر و کودگ گوپی

باورتان می شود 2 هفته قبل، پزشکان در بیمارستانی در آمل، کیستی 7 کیلویی را از تخمدان یک بیمار

71 ساله درآوردند؟

شما فکر می کنید تا زمانی که این کیست بزرگ و بزرگتر شده و به 7 کیلو رسیده، هیچ نشانه ای نداشته و این خانم 71 ساله اصلا تا این زمان متوجه کیست به این بزرگی نشده بوده؟!

دکتر شهنام طیبی متخصص جراحی عمومی در باره این عمل یک ساعته که خوشبختانه با موفقیت انجام شده گفته است: این عمل روی بیماری که از مدتها قبل بر اثر درد شکمی احساس ناراحتی می کرد و در سیستم تنفس نیز دچار اختلال شده بود، انجام شد.یعنی این خانم بعد از اینکه مدت ها از درد شکم و تنگی نفس رنج کشیده به پزشک مراجعه کرده و پس از انجام آزمایش های بیشتر و دقیق تر مشخص شده، این کیست از ناحیه و منشأ; تخمدان چپ بوده است.

لابد می پرسید چرا این کیست این قدر بزرگ شده؟ مسلما یکی از دلایل این قضیه اهمیت ندادن بیمار به علایم وجود کیست بوده که باعث شده مدت ها این کیست دور از دید پزشکان به رشد خود ادامه دهد. بد نیست بدانید، سرطانی شدن هم می تواند یکی دیگر از دلایل رشد غیرعادی کیست باشد. اگر می خواهید درباره کیست تخمدان بیشتر بدانید، این مقاله را بخوانید.

کیست تخمدان، کیسه های کوچک پر از مایعی است که در تخمدان خانم ها ایجاد می شود. اغلب کیست ها بی خطر هستند اما ممکن است مشکلاتی هم ایجاد کنند؛; مانند پاره شدن، خونریزی و درد که ما را به آن راغب می کند تا برای خارج کردن این کیست به وسیله جراحی اقدام کنیم.

خانم ها 2 تخمدان دارند که تخمک یعنی سلول جنسی ماده- را نگهداری و آزاد می کند. هر تخمدان به اندازه یک گردو است و در یک سمت رحم قرار گرفته. درحالت طبیعی هر ماه هر یک از تخمدان ها، یک تخمک تولید می کند که در کیسه ای به نام فولیکول قرار گرفته. تخمک همین طور در داخل فولیکول رشد می کند تا هورمون استروژن علامت بدهد که رحم برای پذیرش سلول تخم آماده است. یعنی آنقدر دیواره رحم ضخیم شده که سلول تخم بعد از لقاح بتواند در آن لانه گزینی بکند. در این شرایط است که دیواره فولیکول پاره شده و تخمک در فضای شکم رها می شود تا اگر اسپرمی (سلول نر) در آن دور و بر ها بوده و همه شرایط فراهم باشد، با آن ترکیب شده و تخم لقاح یافته را ایجاد کند. اما اگر لقاح انجام نشود دیواره رحم هم، با پایین آمدن سطح هورمون ها، تخریب شده و خونریزی می کند. این چرخه همان سیکل یا دوره ماهانه است که با عادت ماهانه شروع و به آن ختم می شود.

● کیست های جورواجور

حالا اگر فولیکول پاره نشده و تخمک را رها نکند، مایع در آن مانده و یک کیست در تخمدان ایجاد می کند. این کیست که دیواره آن نازک بوده و تنها در آن مایع وجود دارد به کیست فانکشنال ( عملکردی) معروف است. اغلب کیست های تخمدان از این نوع هستند. سایر کیست های خوش خیم تخمدان عبارتند از:

ـ کیست فولیکولی: این کیست ساده، زمانی تشکیل می شود که تخمک آزاد نشده یا اینکه یک فولیکول رسیده مایع درونش را خالی نکند. این کیست که ممکن است به 5-6 سانتی متر هم برسد، معمولا در زمان تخمک گذاری تشکیل شده و اگر پاره شود می تواند موجب درد شدید و فرو رونده ای در همان سمت شکم شود. تقریبا یک چهارم زنانی که این کیست را دارند، درد را تجربه می کنند. این درد به نام درد شب چهارده معروف است، چون معمولا در وسط دوره عادت ماهانه اتفاق می افتد. این کیست ها معمولا علامت دیگری نداشته و خودبه خود بعد از چند ماه از بین می روند.

ـ کیست جسم زرد: این کیست که کمتر شایع است، از جسم زرد به وجود می آید. باقیمانده فولیکول بعد از آزاد شدن تخمک از آن به جسم زرد تبدیل می شود. قطر این کیست ممکن است به 6 سانتی متر هم برسد. این کیست هم معمولا یک طرفه بوده و بی علامت است. اگردر این کیست خون جمع شود به آن کیست هموراژیک ( خونریزی دهنده) هم می گویند. این کیست معمولا بعد از چند ماه خودبه خود از بین می رود اما اگر پاره شود ممکن است درد ناگهانی و خونریزی داخلی ایجاد کند.

ـ کیست درمویید: این یک کیست غیرعادی است که معمولا در خانم های جوانتر ایجاد شده و به آن تراتوم هم گفته می شود. این کیست شبیه بافت پوستی است و در آن چربی، استخوان، مو و غضروف هم ممکن است وجود داشته باشد.

ـ کیست اندومتریوم: در حالتی ایجاد می شود که فرد مبتلا به اندومتریوز (یعنی بافت اندومتر رحم در جایی خارج از رحم رشد کند) باشد. وقتی بافت رحم در تخمدان رشد کند، چنین کیستی به وجود می آید. این بیماری در سنین باروری خانم ها رخ داده و ممکن است باعث درد مزمن لگن شود.

ـ تخمدان پلی کیستیک: زمانی به وجود می آید که کیست های متعدد کوچک دریک تخمدان بزرگ دیده شود. این حالت در خانم های طبیعی یا دارای اختلال هورمونی ممکن است دیده شود. دقت کنید این با نشانگان تخمدان پلی کیستیک متفاوت است. در این نشانگان علایم دیگری هم همراه است مثلا خطرات قلبی- عروقی و مقاومت به انسولین وجود دارد که خطر دیابت و فشار خون بالا را زیاد می کند. علاوه بر این باعث خونریزی غیرطبیعی ماهانه و سقط و ناباروری می شود.

ـ سیستادنوم: نوعی تومور خوش خیم است که از بافت تخمدان به وجود می آید. ممکن است با آب یا مایعی شبیه موکوس پر شده باشد. این کیست معمولا در داخل تخمدان رشد نمی کند و با ساقه ای به تخمدان چسبیده است، به همین علت می تواند بسیار بزرگ شود و اگر چه خوش خیم است اما لازم است جراحی و خارج شود.

● چرا و به چه علت؟

کسانی که دوره عادت ماهانه نامنظم دارند، افراد خیلی چاق، دخترانی که تازه عادت ماهانه شده اند، زنان نازا، کسانی که کم کاری تیرویید داشته و یا اختلالات هورمونی دارند و زنانی که برای درمان سرطان سینه خود تاموکسیفن مصرف می کنند، در معرض ایجاد کیست در تخمدانهایشان هستند.

پزشکان معتقدند اختلال هورمونی در دوران یایسگی و جابه جایی تخمدانها در خانمهای مسن باعث ایجاد کیست در آنها می شود. البته به تازگی رشد کیست در خانمهای جوان نیز بر اثر اختلالات هورمونی در تخمدانها شایع شده است، بنابر این خانمها باید درصورت دردهای شکمی سریع به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنند. جالب است بدانید کسانی که از قرص های ضد بارداری خوراکی استفاده می کنند کمتر در معرض خطر این کیست ها هستند. این قرص ها حتی در درمان این کیست ها هم استفاده می شود.

● بیماری خاموش

معمولا کیست های تخمدان علامتی از خود نشان نمی دهند و در معاینات دوره ای به طور اتفاقی تشخیص داده می شوند. اما گاهی مبتلایان ممکن است علایم زیر را احساس کنند: درد زیر شکم و لگن، اختلال و بی نظمی قاعدگی، احساس فشار یا پری لگن یا شکم، درد لگن بعد از مقاربت و ورزش، احساس فشار و درد هنگام دفع ادرار و مدفوع، تهوع و استفراغ، نازایی. پس درصورت وجود هرکدام از مشکلات ذکر شده بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید تا درصورت لزوم با معاینه لگن، آزمایش خون، سونوگرافی و روش های دیگر تصویر برداری وجود کیست یا تومور را تشخیص دهد.

اگرچه راه مشخصی برای پیشگیری از این کیست ها وجود ندارد اما دقت در تغییرات دوره ماهانه و قاعدگی و همچنین معاینات دوره ای منظم توسط پزشک می تواند به تشخیص زود هنگام بیماری کمک کند.

بیماری که کیست دارد برای تسکین درد می تواند از مسکن های بدون نیاز به نسخه استفاده کند و بهتر است برای پیشگیری از پارگی و پیچ خوردن کیست، فعالیت های کششی و سنگین خود را کمتر کند. اگرچه کیست های تخمدان معمولا خودبه خود از بین می روند اما گاهی لازم است پزشک با تجویز دارو (قرص های پیشگیری از بارداری) یا جراحی بیمار را از شر آن خلاص کند و این معمولا وقتی است که اندازه کیست به حدی بزرگ شده که باعث دردسر است. مثل کیست همان خانم 71 ساله آملی که از بس بزرگ شده بود، حتی نمی گذاشت راحت نفس بکشد!