آب مروارید- مجله مادر گوپی

یکی از بیشترین مراجعات درمانگاه های چشم پزشکی به خصوص در سالمندان، ابتلا به بیماری آب مروارید است. از نظر علمی، آب مروارید یعنی ایجاد هر نوع کدورت در عدسی چشم. به صورت طبیعی در داخل چشم انسان در پشت عنبیه، عدسی شفافی قرار دارد که به متمرکز کردن شعاع های نورانی روی شبکیه کمک می کند. شبکیه لایه حساس به نور در ته چشم است که پیام های بینایی را دریافت می کند. همچنین عدسی عنصر اصلی در تطابق برای دید نزدیک است. علت پیدایش کدورت در عدسی، تغییر در ساختار پروتیین های آن است که به صورت مادرزادی یا در اثر ضربه، مصرف بعضی از داروها و سموم، در معرض تشعشعات قرار گرفتن، ابتلا به بیماری قند و مهم تر از همه به علت تغییرات سنی اتفاق می افتد. نوع اخیر یعنی آب مروارید وابسته به سن، شایع ترین نوع و در حدود بیش از 70 درصد موارد را شامل می شود. ایجاد کدورت در عدسی چشم را شاید بتوان به یخ زدگی شیشه پنجره در زمستان تشبیه کرد، با این تفاوت که پس از ذوب شدن یخ، شیشه دوباره شفاف می شود اما برای رفع کدورت از عدسی به جز خارج و جانشین کردن آن با یک عدسی مصنوعی تا کنون راه دیگری شناخته نشده است. جهت آشنایی بیشتر شما گفتگویی کرده ایم با آقای دکتر رضا زارعی جراح و متخصص بیماری های چشم، فوق تخصص قرنیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران.

● بیماری کاتاراکت یا آب مروارید در چه افرادی و چطور ایجاد می شود؟

آب مروارید، چه از نظر علت پیدایش و چه از نظر فرم بالینی انواع متعددی دارد. به همین دلیل، علایم بیماری و سیر پیشرفت آن می تواند از یک فرد به فرد دیگر کاملا متفاوت باشد. از نظر علت پیدایش، آب مروارید به گونه های زیر تقسیم بندی می شود:

▪ آب مروارید ناشی از افزایش سن، شایع ترین نوع آب مروارید است. بین سنین 65 تا 74 سالگی، 50 درصد و افراد بالای 75 سال، 70 درصد به آن مبتلا می شوند اما می تواند از 35 سالگی به بعد هم شروع شود.

▪ آب مروارید مادرزادی

▪ آب مروارید ناشی از ضربه

▪ آب مروارید ناشی از بیماری های التهابی مزمن داخل چشمی

▪ آب مروارید ناشی از بیماری های متابولیک مانند بیماری قند

▪ آب مروارید ناشی از پرتوها مانند پرتوهای ماورای بنفش و اشعه ایکس

▪ آب مروارید ناشی از مصرف بعضی از داروها مانند کورتون ویا سموم مانند نفتالین

● علایم این بیماری چیست؟

به هنگام ایجاد کدورت در عدسی، به علت ایجاد مانع بر سر راه عبور نور به داخل چشم، بینایی مختل می شود که با علایم زیر خود را نشان خواهد داد:

▪ تاری تدریجی دید طی مدت چند ماه و یا سال در یک یا هر دو چشم

▪ تاری دید در شرایط نوری کم، به خصوص در غروب

▪ پخش نور به خصوص در هنگام رانندگی در شب در گذرگاه های دو طرفه

▪ تغییر در دید رنگی به خصوص در رنگ آبی، در بعضی از انواع آب مروارید، تغییر رنگ به قدری است که انگار از پشت یک شیشه زرد رنگ به نسبت مات به اشیای پیرامون مان نگاه می کنیم.

▪ دوبینی در یک چشم و یا سایه دار دیدن

▪ تغییرات مکرر نمره عینک

این بیماری چطور تشخیص داده می شود؟تشخیص آب مروارید با مشاهده عدسی کدر شده به وسیله دستگاه های چشم پزشکی امکان پذیر است. معایناتی که از سوی چشم پزشک انجام می شود شامل اندازه گیری قدرت بینایی و اندازه گیری فشارچشم است. همچنین چشم پزشک ممکن است معاینات دیگری برای بررسی سلامت سایر اجزای چشم نیز انجام دهد.

بیماری چطور درمان می شود؟جراحی تنها راه درمان است که شامل خارج کردن عدسی کدر شده و جایگزینی آن با عدسی مصنوعی است. دارو، قطره، ورزش یا عینک مانع بروز یا بهبود آب مروارید نمی شوند. زمان عمل با توجه به نیاز و شرایط هر فرد متفاوت است. آب مروارید زمانی نیاز به جراحی دارد که اختلال بینایی، انجام فعالیت های شغلی یا روزمره مانند رانندگی، مطالعه و تماشای تلویزیون را مختل کند. در اغلب موارد، انتظار برای انجام عمل آب مروارید ضرری به چشم نمی رساند. اگر هر دو چشم به آب مروارید مبتلا باشد، پزشک آنها را در یک زمان جراحی نمی کند و هر چشم باید به طور جداگانه تحت عمل جراحی قرار گیرد.

● آیا عمل جراحی آب مروارید موثر است؟

امروزه این عمل یکی از رایج ترین، بی خطرترین و موثرترین اعمال جراحی چشم به شمار می رود. حدود 90 درصد افرادی که تحت این عمل قرار می گیرند، دید بهتری پیدا می کنند مگر اینکه مشکلی در قرنیه، شبکیه یا عصب بینایی وجود داشته باشد. پس به یاد داشته باشید که جراحی کاتاراکت نمی تواند کاهش دید ناشی از سایر بیماری ها را بهبود دهد.

● اگر آب مروارید عمل نشود، چه اتفاقی می افتد؟

با تاخیر در عمل جراحی به تدریج بینایی فرد کاهش یافته، به طوری که در حد شمارش انگشتان و یا حتی فقط درک نور خواهد رسید. این مرحله در تعداد کمی از بیماران ممکن است به افزایش فشار داخل چشم (آب سیاه) منجر شود و در نتیجه نیاز به جراحی اورژانس پیدا می کند که عوارض و خطرات آن بیشتر از جراحی معمولی است. بنابراین در صورتی که تشخیص آب مروارید داده شود اما به عللی جراحی آن امکان پذیر نباشد، بیمار باید تحت نظر چشم پزشک قرار گیرد تا به مرحله اورژانس نرسد.

● پیش از عمل جراحی چه باید کرد؟

یک یا دو هفته پیش از جراحی، پزشک آزمایش هایی درخواست می کند که شامل آزمایش های خون و ادرار، عکس برداری از قفسه سینه و تعیین قدرت لنز داخل چشمی است. در صورتی که دچار افزایش فشار خون یا قند خون هستید، پیش از عمل باید زیر نظر متخصص داخلی، درمان و تحت کنترل قرار بگیرید.

● در حین جراحی چه اتفاقاتی رخ می دهد؟

پس از ورود به اتاق عمل، قطره چشمی برای گشاد کردن مردمک استفاده می شود، سپس اطراف چشم ها با محلول ضد عفونی کننده شسته و تمیز می شود. عمل جراحی به طور معمول حدود یک ساعت طول می کشد و اغلب بدون درد است. جراحی می تواند تحت تاثیر بی حسی موضعی (با تزریق ماده بی حس کننده در زیر چشم و اطراف پلک) و یا با بیهوشی عمومی انجام گیرد که به وضعیت جسمانی شما و نظر متخصص قلب و جراح چشم بستگی دارد. در روش بیهوشی عمومی، در طول عمل هیچ چیز حس نخواهید کرد و پس از عمل روی چشم شما پانسمان گذاشته می شود و سپس مدتی در بیمارستان استراحت می کنید و از شما مراقبت خواهد شد تا دچار مشکلی نشوید. تقریبا تمامی بیماران در همان روز می توانند مرخص شوند.

● روش جراحی چیست؟

جدیدترین و معمول ترین روش جراحی آب مروارید فیکو (مولسیفیکیشن) نام دارد. جراح در کنار قرنیه (سطح شفاف و گنبدی شکل که جلو چشم را تشکیل می دهد) برش کوچکی در حدود 3 میلیمتر ایجاد و سپس وسیله ظریفی را وارد چشم می کند. این وسیله با کمک امواج مافوق صوت عدسی کدر شده را خرد کرده سپس به وسیله مکش، تکه های خرد شده از چشم خارج می شوند. این عمل، عمل جراحی، آب مروارید با برش کوچک نیز نامیده می شود.

در روش فیکو عموما پس از خارج کردن عدسی کدر شده، لنز مصنوعی داخل چشمی (IOL) داخل کپسول قرار داده می شود.

IOL در واقع عدسی مصنوعی شفافی است که به مراقبت نیاز نداشته و جزیی دایمی در چشم محسوب خواهد شد. در ضمن به علت آن که IOL در داخل چشم قرار می گیرد، شما آن را نمی بینید و احساس نمی کنید. به وسیله IOL بینایی تان بهبود می یابد چون این وسیله سبب انتقال و تمرکز نور روی شبکیه می شود. لنزهای مصنوعی جدید قابلیت تا شدن دارند و با کمک وسیله مخصوصی از همان برش 3 میلیمتری جاگذاری می شوند. بعضی افراد به علل متعدد از جمله مشکلات حین عمل جراحی و یا بیماری های دیگر چشمی نمی توانند از IOL استفاده کنند. برای این گونه افراد، لنزهای تماسی یا عینک هایی با بزرگ نمایی زیاد توصیه می شود. پس از عمل عموما بیمار برای دید دور خود نیاز به استفاده از عینک نخواهد داشت. ولی به جهت اینکه لنزهای مصنوعی معمولی قادر به انجام تطابق نیستند، برای دید نزدیک نیاز به عینک وجود خواهد داشت. درست مانند کسی که دچار پیر چشمی است.

البته نوع جدیدی از لنزهای داخل چشمی وجود دارد که اگر پزشک استفاده از آن را صلاح بداند دیگر نیازی به استفاده از عینک برای دید نزدیک نیز نخواهد بود.

● پس از جراحی چه می شود؟

پس از جراحی ممکن است پزشک، یک پوشش محافظ روی چشم قرار دهد. بیمار می تواند پس از استراحت کوتاه در بخش و البته با نظر پزشک ترخیص شود. احساس خفیف ناراحتی و جسم خارجی تا مدتی پس از عمل طبیعی است. اشک ریزش خفیف و ترشح مختصر شایع است. چشم ممکن است به نور و تماس حساس شود. در صورت احساس ناراحتی، برای یک تا دو روز اول ممکن است پزشک هر چهار تا شش ساعت مسکن تجویز کند. پس از این مدت، احساس ناراحتی اغلب از بین می رود. در بسیاری موارد ترمیم برش تا حدود شش هفته طول می کشد. پس از جراحی پزشک برنامه زمان بندی شده ای را برای انجام معاینات و بررسی پیشرفت ترمیم زخم و کنترل فشار داخل چشم تعیین می کند.

● دانستن چه نکاتی پس از جراحی ضروری است؟

تا چند هفته پس از عمل باید از قطره های چشمی استفاده کنید.

▪ از پزشک درباره شیوه و زمان استفاده و آثار جانبی داروها سوال کنید.

▪ از مالیدن و یا فشار دادن چشم ها اجتناب کنید.

▪ سعی کنید خم نشوید و اجسام سنگین را بلند نکنید.

▪ در روش فیکو یک هفته پس از عمل جراحی، نماز را نشسته به جای آورید تا فشار داخل چشم بالا نرود.

▪ می توانید قدم بزنید، از پله ها بالا بروید و کارهای سبک انجام دهید.

▪ در روش فیکو پس از پنج روز می توان حمام کامل کرد. فقط مراقب باشید آب به داخل چشم تان نرود.

▪ پس از عمل هیچ نوع پرهیز غذایی خاصی ندارید و رژیم غذایی و دارویی شما (به جز داروهای چشمی) همانند وضعیت پیش از عمل است.

● چه عوارضی ممکن است در اثر عمل کاتاراکت حاصل شود؟

عمل کاتاراکت معمولی که با بیماری دیگری توأ;م نیست، در 95 تا 99 درصد موارد بدون عارضه انجام می شود ولی انجام عمل جراحی بدون عارضه را هیچ جراحی نمی تواند صد در صد ضمانت کند و ممکن است حین عمل و یا پس از انجام عمل عوارضی حاصل شود که به طور مختصر به آنها اشاره می شود.

1) خون ریزی پشت کره چشم هنگام تزریق ماده بی حسی که اگر شدید باشد، به تعویق عمل برای چند هفته منجر خواهد شد.

2) پاره شدن کپسول عدسی که اگر زیاد باشد ممکن است امکان کارگذاری لنز در اتاق خلفی وجود نداشته باشد و جراح مجبور شود لنز را در اتاق قدامی قرار دهد.

3) خون ریزی شدید داخل چشم که احتمال ایجاد آن خیلی کم است ولی افراد خیلی مسن و افراد با فشار خون بالا ممکن است به آن دچار شوند.

4) التهاب قرنیه که از فردای عمل آ شکار می شود، ممکن است موقت و یا دایمی باشد.

5) التهاب داخل چشمی که اغلب یکی دو روز پس از عمل شروع شده و تا چند روز ممکن است ادامه یابد.

6) عفونت داخل چشمی که ممکن است از 2 تا 20 روز پس از عمل تظاهر کند که علامت آن درد شدید چشم، حساسیت به نور، ورم پلک ها و کاهش دید است و بیمار باید فورا مورد درمان قرار گیرد.

7) ایجاد تغییراتی در مایع داخل چشم (زجاجیه) و جداشدگی پرده شبکیه که ممکن است طی ماه ها یا سال ها پس از عمل اتفاق بیفتد.

8) عوارض دیگر مانند آستیگماتیسم، دوربینی و نزدیک بینی نیز از عوارض عمل کاتاراکت و لنز داخل چشمی هستند.

علایم شروع این عوارض به صورت درد، اشک ریزش، حساسیت به نور، کاهش دید، ورم پلک، سرخی غیرعادی چشم و جرقه های نورانی هستند. با مراجعه سریع به چشم پزشک این عوارض اغلب به طور موفقیت آمیزی درمان خواهند شد.

● چه زمانی بینایی طبیعی می شود؟

چند روز پس از عمل می توان فعالیت های روزانه را شروع کرد اما بینایی ممکن است تا مدتی کامل نباشد. پس از عمل، چشم برای عادت کردن با شرایط جدید به زمان نیاز دارد تا به طور مناسبی با چشم دیگر هماهنگی ایجاد کند، به خصوص اگر چشم مقابل، دچار آب مروارید باشد. درباره زمان شروع دوباره رانندگی در صورتی که دید کافی داشته باشید، منعی وجود ندارد. اگر IOL یا عدسی داخل چشمی در چشم تعبیه شده باشد، ممکن است رنگ ها خیلی روشن و یا مختصری آبی به نظر برسند. همچنین اگر در نور شدید خورشید قرار بگیرید، همه چیز برای چند ساعت کمی قرمز به نظر می رسد. این اختلالات به این دلیل است که عدسی مصنوعی در چشم شما به طور کامل شفاف است و نور زیادی به داخل چشم راه می یابد. در عرض چند ماه پس از تعبیه IOL این تغییرات از بین می رود. پس از عمل، چشم ممکن است نیاز به عینک جدیدی پیدا کند که پس از دو تا سه ماه تجویز خواهد شد.

● آیا پس از جراحی موفق، ممکن است گذشت زمان بینایی فرد را دچار مشکل کند؟

شایع ترین عارضه عمل جراحی آب مروارید، کدر شدن پشت لنز است که موجب تار شدن مجدد دید بیمار خواهد شد.این عارضه آب مروارید ثانویه نامیده می شود. یکی از مهم ترین علل ایجاد آب مروارید ثانویه استفاده از لنزهای داخل چشمی نامرغوب است. این پدیده می تواند ماه ها یا سال ها پس از عمل اتفاق بیافتد. در بیماران جوان تر احتمال بروز آن بیشتر است و در 40 تا 60 درصد موارد اتفاق می افتد. درمان این عارضه اگر خیلی پیشرفته نباشد به وسیله لیزر انجام می شود.

● چگونه می توان از بینایی در برابر آب مروارید محافظت کرد؟

به طور معمول مبتلایان، افراد بالای 60 سال هستند که در معرض مشکلات بینایی زیادی قرار دارند. اگر 60 سال و یا بیشتر دارید، سالی یک بار باید مورد معاینات کامل چشمی قرار بگیرید. این معاینات امکان تشخیص علایم بیماری های آب مروارید، آب سیاه، مشکلات نقطه حساس بینایی ناشی از سن و سایر اختلالات بینایی را به پزشک می دهد.