خرچنگ درون جمجمه

تکثیر بی رویه و خارج از کنترل سلول ها یا رشد غیرطبیعی آنها و تجمعشان به صورت یک توده در هر جایی از بدن می تواند اتفاق بیفتد.

این مساله همان چیزی است که خود را به نام سرطان به بیمار و پزشکان شناسانده است و زمانی است که سلول های بدن به مهاجمی علیه خود تبدیل می شوند.

تقریبا اکثر سرطان ها خود را به صورت توده هایی در یک بافت یا ارگان نشان می دهند (برخلاف سرطان خون که سلول های سرطانی را در سراسر بدن پخش می کند) و به همین دلیل این سرطان ها اکثر مشکلات و عوارضشان را از طریق همین رشد بی رویه و اشغال فضای بافت های دیگر به وجود می آورند.

در اکثر نقاط بدن، این توده ها می توانند قبل از آنکه علامتدار شوند به مقدار زیادی رشد کنند اما در بعضی از قسمت های بدن اینطور نیست. جایی مثل جمجمه که ماندن یک صندوقچه کوچک از حیاتی ترین عضو بدن محافظت می کند. مغز در فضای بسته جمجمه با یک فشار ثابت حفظ می شود و سلول های آن به طور طبیعی از زمان تولد تا پایان عمر به هیچ وجه تکثیر نمی شوند اما سرطان های مغز می توانند این روند را به هم بزنند. اگر این خرچنگ خبیث وارد صندوقچه شود، مشکلات زودتر شروع می شوند.

● تومور مغزی چیست؟

تومور مغزی، یک توده یا تجمعی غیرطبیعی از سلول های بافت مغز یا ساختارهای اطراف آن (مثل پرده مننژ یا اعصاب مختلف) است که به تدریج رشد می کند و فضای داخل جمجمه را اشغال می کند. این توده ها معمولا در سنین میانسالی ایجاد می شوند و با بالاتررفتن سن، احتمال ایجاد این تومورها در افراد بیشتر می شود؛; اگرچه تومور مغزی ممکن است در هر سنی حتی در نوزادان هم وجود داشته باشد.

بعضی از تومورهای مغزی خوش خیم اند اما حتی توده های خوش خیم هم به خاطر اینکه در فضای محدود جمجمه ایجاد شده اند، می توانند خطرناک باشند.

به غیر از تومورهای خوش خیم یا بدخیم مغز، توده های مغزی ممکن است ناشی از متاستاز یک سرطان در جایی دیگر از بدن باشند، مثلا سرطان پستان یا سرطان پروستات و یا لوسمی، متاستاز مغزی می دهند.

به طور کلی احتمال ایجاد توده مغزی به خاطر متاستاز سرطانی در جایی دیگر از بدن 10 برابر بیشتر از ایجاد تومور به خاطر سرطان خود مغز است.

اما با این حال سلو ل های خود مغز هم می توانند سرطانی شوند و ایجاد تومور کنند. بسته به نوع این سلول ها، نام تومور سرطانی هم متفاوت است؛; مثلا مننژیوما، شوانوما و گلیوما تومورهایی هستند که از پرده مننژ، سلول های شوان یا بافت خاکستری مغز منشأ; می گیرند. این تومورها در بزرگسالان بیشترند و گلیوما، اغلب انواع سرطانی را تشکیل می دهند. نوع این تومورها در تشخیص و انتخاب روش درمانی آنها بسیار موثر است.

● تومور مغزی چه علایمی ایجاد می کند؟

اختلالات عصبی ناشی از تومورهای مغزی بیشتر به خاطر تهاجم تومور و تخریب بافت های مغز به وجود می آیند. فشار مستقیم این توده به سلو ل های اطراف خود یا بالابردن فشار داخل جمجمه و فشردن مغز به دیواره های آن یا افزایش ترشح مایع مغزی نخاعی و بالابردن فشار داخلی از این طریق می توانند باعث ایجاد علایم مغزی مختلفی بشوند.

ادم مغزی، انسداد عروق های خونی، جلوگیری از خروج مایع مغزی نخاعی و یا تخریب بافت های تومورال هم روش های دیگری هستند که تومورهای مغزی از طریق آنها باعث آسیب می شوند.

اغلب علایم تومورها هم علایم عصبی هستند که به خاطر مرکزی بودن ضایعه، شدت بیشتری نسبت به بیماری های دیگر دارند.

سردرد، شایع ترین و معمول ترین علامت تومور مغزی است. سردردهایی که وقتی از یک خواب عمیق بیدار می شوید، به وجود می آیند. سردردهای همیشگی و حاد، تغییر در نوع سردردهای قبلی، سردردهایی که به تدریج شدت بیشتری پیدا کرده اند و یا دفعاتشان بیشتر شده است هرکدام می توانند نشانه یک تومور مغزی باشند.

همراه با سردردهای شدید معمولاً; استفراغ هم وجود دارد اما حالت تهوع در این موارد کمتر اتفاق می افتد. ادم ته چشم، بدتر شدن وضعیت هوشیاری، دومین علامت شایع است. علایم این بدتر شدن وضعیت هوشیاری، خواب آلودگی، خستگی، تغییرات شخصیت، تشخیص اشتباه، اختلال شناخت مثل فراموش کردن نام اشیا و به تدریج فراموشی است.

تشنج هم از علایم معمول یک تومور مغزی است که بسته به جایی که تومور اشغال می کند نوع تشنج متفاوت است. مشکلات بینایی مثل تاری دید، دوبینی و یا از دست دادن ناگهانی دید چشم، اختلالات تعادلی، اختلال در صحبت کردن و به یاد آوردن نام اشیا، از دست دادن تدریجی حس و حرکت اندام ها، مشکلات شنوایی، تهوع و استفراغ بدون علت هم از علایم دیگر یک تومور مغزی هستند. ممکن است همه این علایم با هم در یک فرد به وجود نیایند وجود هرکدام از این علایم برای تشخیص تومور مغزی بسیار مهم است و حتی می توان از روی چگونگی این اختلالات تا حدودی مکان تومور را حدس زد.

● تشخیص تومور مغزی چگونه انجام می شود؟

تومورهای مغزی در مراحل اولیه اغلب به راحتی تشخیص داده نمی شوند. در یک بیمار دارای علایم نورولوژیک که به تدریج شدت پیدا می کنند، حتماً; باید احتمال یک توده مغزی مطرح شود. اولین کار برای تشخیص این بیماری مراجعه به یک پزشک متخصص بیماری های مغز و اعصاب است. یک معاینه عصبی کامل، همراه با گرفتن شرح حال و بررسی چگونگی علایم می تواند تا حدودی تشخیص بیماری را راحت تر کند.

معاینه ته چشم، تست تعادل، آزمایش رفلکس ها و معاینه حس پوستی در تمام بدن از معاینات عصبی روتین است که در همان ویزیت اول انجام می شود.

گفتن نکاتی مثل سردردهایی که با خواب بدتر می شوند و یا شروع ناگهانی یک تشنج می تواند کمک زیادی به پزشک برای تشخیص بیماری بکند.

معمولاً; در صورت شک به تومور مغزی و یا هر ضایعه دیگر، پزشک درخواست تصویربرداری از مغز می کند این کار می تواند به صورت سی تی اسکن و یا ام آرآی باشد. ام آر آی به خوبی می تواند انواع ضایعات مغزی و همچنین تغییرات سلولی را در بافت مغز نشان بدهد و به عنوان یک روش تشخیص مهم برای تومورهای مغزی شناخته می شود. به غیر از این ام آر آی به پزشک کمک می کند بعد از تشخیص بیماری برای انجام روش درمان و میزان آن هم تصمیم بگیرد.

به غیر از انجام تصویربرداری از مغز، بقیه بدن هم باید به دنبال سرطان هایی که می توانند به مغز متاستاز بدهند بررسی شود. یک عکس ساده از قفسه سینه برای بررسی احتمال سرطان های ریه و یا آزمایش خون برای بررسی احتمال سرطان خون، عفونت های مغزی و ایدز، باید انجام شود.

بیماری ها و مشکلاتی که می توانند علایم تومور مغزی را تقلید کنند هم نباید فراموش شوند، آبسه مغزی، خونریزی های زیر پرده مننژ، اختلالات عروقی داخل مغز و یا بالا رفتن بدون علت فشار مایع مغزی نخاعی از این نوع مشکلات هستند که ممکن است علایمی شبیه به یک تومور مغزی داشته باشند.

در صورتی که در آزمایشات مختلف وجود توده مغزی قطعی شد، نورولوژیست بیمار را به یک جراح مغز و اعصاب ارجاع می دهد تا در مورد روش درمان آن و قابل عمل بودن یا نبودن توده تصمیم بگیرد. به غیر از این باید مرحله سرطان هم برای تعیین روش درمان مشخص شود.

جراح مغز و اعصاب هم ممکن است برای قطعی تر کردن تشخیص، تصمیم بگیرد از توده نمونه برداری کند. اینکار طی یک جراحی محدود انجام می شود و بافت توده به طور دقیق زیر میکروسکوپ بررسی می شود. گاهی هم این نمونه از طریق یک سوراخ بسیار کوچک و میله ای که تحت هدایت سی تی اسکن یا ام آرآی وارد مغز می شود، از داخل توده برداشته می شود.

به طور کلی تشخیص خوش خیم یا بدخیم بودن توده چندان مهم نیست و تمام این اقدامات برای تعیین روش درمان و انجام جراحی و خارج کردن آن انجام می شود. مثلا یک گلیومای خوش خیم یا بدخیم چون سلول های سرطانی اش دقیقا شبیه سلول های قشر خاکستری مغز هستند و توده هم یک حاشیه مشخصی ندارد، جراحی آن بسیار مشکل است و خوش خیم بودن یا بدخیم بودن آن فرقی در نوع روش درمان ندارد.

● تومورهای مغزی چگونه درمان می شوند؟

انتخاب روش درمان در درجه اول بستگی به شرایط بیمار دارد. مثلا در یک بیمار که به خاطر تومور مغزی در کما قرار دارد و یا فشار داخل جمجمه ای اش بسیار بالاست باید اول شرایطش را پایدار کرد.

سن و شرایط جسمانی بیمار دومین نکته مهم در درمان این بیماران است. به گفته بعضی از جراحان، سن بیمار حتی از مرحله بیماری اش هم مهم تر است.

بعد از این مسایل، جای تومور، اندازه آن و نوع تومور است. اگر تومور در جایی قرار دارد که می تواند بدون آسیب به بقیه بافت های مغز و بخصوص قسمت های حیاتی آن را خارج کرد و یا حاشیه مشخصی دارد که می توان مطمین بود تومور به طور کامل خارج می شود و بافتی برای عود مجدد باقی نمی ماند، انتخاب اول برای درمان جراحی است. جراحی و خارج کردن توده یک عمل بسیار سنگین است.

به گفته جراحان مغز و اعصاب، برای هر توده ای که در جایی قابل دسترسی قرار دارد جراحی باید انجام شود اگرچه نتوان تمام توده را خارج کرد.

جدا کردن و خارج کردن هر چه بیشتر از تومور سرطانی، برای پیشرفت مراحل بعدی درمان هم مفید است.

اکثر تومورهای مغزی به روش ترکیبی درمان می شوند. یعنی روش های مختلف درمانی برای این بیماران به کار می رود. بعد از انجام جراحی با توجه به نوع توده رادیوتراپی و شیمی درمانی باید انجام شود. در این مرحله بیمار به یک پزشک فوق تخصص انکولوژی ارجاع داده می شود تا در مورد نوع داروی شیمی درمانی و تعداد جلسات رادیوتراپی توده تصمیم بگیرد. در این مرحله هم شرایط جسمی بیمار و توانایی او درتحمل رادیوتراپی و شیمی درمانی و عوارض آن بسیار مهم است. معمولا در این روش ابتدا یک دوره چند هفته ای درمان انجام می شود و اگر بیمار توانست عوارض درمان را تحمل کند درمان برای چند ماه دیگر ادامه پیدا می کند.

گاهی اوقات هم بعد از انجام یک جراحی و خارج کردن کامل توده، چند جلسه پرتودرمانی کامل مغز انجام می شود تا در صورت وجود احتمالی سلول های باقی مانده سرطانی، آنها هم از بین بروند.ترکیب روش های شیمی درمانی و رادیوتراپی با جراحی در زمینه تومورها پیشرفت های زیادی داشته است. الان در درمان بعضی تومورها شیمی درمانی و جراحی به طور همزمان انجام می شوند و بعد از خارج کردن توده صفحه هایی حاوی مواد شیمی درمانی در جای توده باقی گذاشته می شود تا به تدریج ماده دارویی خود را آزاد کند.به غیر از این روش های درمانی، در صورتی که توده ناشی از متاستاز دور دست یک سرطان در جایی دیگر از بدن باشد باید نوع روش درمانی را تغییر داد و با توجه به بیماری زمینه ای آن را انتخاب کرد.