خواب رفتن، گزگز و مورمور شدن دست و پا را همه مان تجربه کرده ایم اما همین حس خواب رفتن و مورمور شدن اگر طولانی و مکرر شود، می تواند نشانه برخی مشکلات در بدن ما باشد. فکر می کنید این علامت در چه مواقعی نیاز به ارزیابی و بررسی پزشکی دارد؟ در گفتگو با دکتر حمید بهتاش، ارتوپد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران کوشیده ایم پاسخی برای این سوال و سوالاتی از این دست بیابیم...
▪ آقای دکتر! تقریبا همه ما تجربه مورمور شدن و خواب رفتن دست را داشته ایم اما گاهی اوقات در بعضی افراد، این مشکل شدت می یابد. چرا؟
ـ افرادی که همیشه از خواب رفتگی یا مورمور شدن دست می نالند و نیاز به بررسی بیشتر دارند، شاید به نوعی دچار آسیب شبکه عصبی بازویی شده باشند. به طور مثال این افراد دچار ضعف، خواب رفتگی و مورمور شدن در یک دست و بازو می شوند. این درد حاصل آسیب کتف یا ناحیه زیربغل است که بر شبکه عصبی، موسوم به کلاف بازویی تاثیر منفی می گذارد.
▪ گاهی اوقات بیماران از خواب رفتگی و مورمور شدن شبانه می نالند و می گویند تا بالای بازوی شان تیر می کشد.
ـ بله، چنین موردی که اشاره کردید اگر شست، انگشت سبابه و انگشت وسطی را درگیر کند یا اینکه فرد دچار ضعف عضلانی شود، مطرح کننده اختلالی موسوم به نشانگان تونل مچ است.
▪ اختلال تونل مچ چطور بروز می کند؟
ـ همان طور که می دانید داخل مچ انسان یک مسیر عبوری برای وترها و عصب مدیان وجود دارد. التهاب یا تورم بافت های داخل تونل می تواند عصب مدیان را تحت فشار قرار دهد. عصب مدیان مسوول حس لامسه در انگشت شست، انگشت اشاره، انگشت میانی و قسمتی از انگشت حلقه ای است. تحت فشار قرار گرفتن این عصب موجب تولید طرحی خاص از بی حسی و درد می شود که تحت عنوان نشانگان تونل کارپ شناخته می شود. بسیاری اوقات این نشانگان در هر دو مچ دست پدید می آید.
▪ چه عواملی ما را مستعد این اختلال می کند؟
ـ اگر چه نشانگان تونل کارپ اغلب بدون علت اختصاصی شکل می گیرد اما تعدادی از عوامل می توانند شما را مستعد به این بیماری نمایند. این عوامل شامل التهاب مفصل، چاقی، سیگار کشیدن، بارداری و مشاغلی خاص است که دربرگیرنده حرکات مکرر و قوی دست هستند. به طور مثال نشانگان تونل کارپ می تواند افراد قالیباف، قصاب، پیانیست، مکانیک و به ندرت افرادی که به طور تفریحی گلف، دوچرخه سواری یا قایق سواری انجام می دهند را گرفتار می سازد. عامل اصلی انجام فعالیت های تکرار شونده و با نیروی زاید، در حالی که مچ دست خم است، می باشد. البته نشانگان تونل کارپ می تواند در همراهی بعضی اختلالات غدد درون ریز نظیر دیابت، اکرومگالی و ندرتا کم کاری تیرویید و آرتریت روماتویید دیده شود. به طور کلی زنانی که به میانسالی نزدیک می شوند، احتمال بیشتری برای ابتلا به اختلال تونل کارپ دارند.
▪ اگر بخواهیم به موارد دیگری از همین قبیل اشاره کنیم، از چه مشکلاتی باید نام ببریم؟
ـ آسیب اعصاب محیطی از دیگر اختلالاتی است که می تواند احساس مورمور شدن در دست ها و پاها را به وجود آورد. همچنین این احساس می تواند با کرختی در همین نواحی و ضعف و درد عضلانی دست و پا نیز همراه باشد. همان طور که می دانید اعصاب محیطی امکان برقراری ارتباط میان مغز، اعضای بدن، عروق خونی، عضلات و پوست را فراهم می سازند. فرامین مغزی از طریق اعصاب حرکتی منتقل می شوند و اطلاعات دریافتی توسط بدن از راه اعصاب حسی به مغز مخابره می شوند. آسیب یک عصب محیطی می تواند ارتباط بین مغز و ناحیه تحت پوشش آن عصب را قطع کند. این اتفاق توانایی شما در حرکت عضلات یا درک طبیعی حواس یا هر دو را در منطقه آسیب دیده، دچار اختلال خواهد کرد. آسیب عصبی می تواند به نوعی احساس مورمور شدن، سوزش و سایر احساسات دردناک در منطقه درگیر منجر شود.
▪ آیا این موضوع همان نوروپاتی محیطی نیست؟
ـ چرا، دقیقا همان است.
▪ و علت این نوروپاتی ها چیست؟
ـ نوروپاتی های محیطی علل بی شماری دارند. از جمله این علل می توان به سوانح، اعمال فشار بر عصب و آسیب عصبی ناشی از یک بیماری خودایمنی مثل لوپوس و روماتیسم مفصلی اشاره کرد. البته برخی از بیماری های کبدی، کلیوی و تیرویید هم می توانند به اعصاب محیطی آسیب برسانند.
▪ بسیاری از بیماران دیابتی نیز از گزگز شدن دست و پا می نالند. دلیل آن چیست؟
شایع ترین علل نوروپاتی محیطی ناشی از دیابت است. علایم و نشانه های نوروپاتی محیطی ممکن است سال ها پس از ابتلا به بیماری ظاهر شوند. اگر دیابت شما به خوبی کنترل نشده باشد، احتمال بروز زودرس علایم و نشانه های عصبی وجود دارد.
▪ نکته دیگری باقی مانده است که بخواهید درباره آ ن توضیح بدهید؟
ـ بله؛; در میان افراد معتاد به الکل، رژیم ناکافی به ویژه کمبود ویتامین تیامین می تواند با بروز نوروپاتی در ارتباط باشد. کم خونی هم ممکن است روی دهد و شانس ابتلا به نوروپاتی محیطی را افزایش دهد. اغلب کم خونی ها در اثر کمبود ویتامین B12 رخ می دهد. علایم و نشانه های نوروپاتی محیطی معمولا طی چند ماه پیشرفت می کند ولی در برخی از موارد مثل مسمومیت با آرسنیک ممکن است بروز علایم، فوری باشد. احساس مورمور شدن معمولا در انگشتان پا یا نرمه پاها شروع و به سمت بالای بدن گسترش می یابد. گاهی این احساس در دست ها آغاز و به سمت بازوها کشیده می شود. نوعی احساس کرختی نیز به همین شیوه ممکن است ایجاد شود. پوست شما ممکن است حساس شود و حتی لمس آرام آن هم دردناک خواهد بود. در برخی از نوروپاتی های محیطی ممکن است ضعف عضلانی زودتر یا به شکلی محسوس تر از علایم و نشانه های حسی بروز کند.
▪ خیلی اوقات برخی افراد که سکته مغزی را تجربه کرده اند دچار مشکلاتی از این دست می شوند. چرا؟
ـ ضعف عضلانی یا مورمور شدن یک بازو یا دست از مشخصه های سکته مغزی است و معمولا با نشانه های دیگری همچون خواب رفتگی و ضعف عضلات صورت یا یک پا همراه است. در صورت بروز چنین علامتی بلافاصله به نزدیک ترین اورژانس مراجعه کنید.
▪ مشکلات ناحیه گردن هم باعث بی حسی و مورمور شدن دست می شود؟
ـ بله. فشردگی یا آسیب یکی از اعصاب در گردن می تواند به خواب رفتگی و مورمور شدن منجر گردد که ممکن است به کتف، بازو، دست و انگشتان تیر بکشد.
▪ اگر مورد دیگری هم وجود دارد که خواب رفتن یا مورمور شدن دست و بازو را به دنبال دارد؛; بفرمایید.
ـ گاهی اوقات اختلال عملکرد عصب اولنار نیز می تواند چنین مشکلاتی به وجود آورد. آسیب به عصب اولنار در ناحیه آرنج باعث مورمور شدن و خواب رفتگی ناحیه آرنج تا انگشت کوچک و قسمتی از انگشت حلقه می شود. ضربه زدن به این ناحیه نوعی درد و احساس سوزن شدن ایجاد می کند. ممکن است بیمار دچار ضعف عضلات دست هم بشود.
دکتر مجید سلطانی
روزنامه سلامت www salamat ir