روزنامه نگاران را به عبارتی آتش بیار معرکه مباحث علمی می دانند، ولی کارشناسان ارتباط جمعی می گویند این امر نه تنها برای روزنامه نگاران که برای مردم عادی هم خالی از لطف نیست. آنان می خواهند بحث و جدل متخصصان و درگیری آنان برای مسایل علمی را نظاره کنند...
گزارش برخی مباحث علمی کم دردسرتر از بقیه آنها است. مثلا یکی از مسایل مورد علاقه عامه مردم که همیشه موضوع تقابل نظرهای متخصصان مختلف هم هست رژیم های غذایی یا مکمل های مطلوب برای این نوع رژیم ها است. به عنوان مثال اگر دانشمندی اعلام کند مصرف قرص سیر خطر سکته های قلبی را کاهش می دهد، ذهن جستجوگر گزارشگر باید به کار بیفتد و اول سوال کند هزینه این تحقیقات را چه کسی پرداخته؟ اگر سرنخ به برخی گروه های تولیدکننده ذی نفع برسد خوب تا حدود زیادی تکلیف روشن است. البته در این مورد خاص دست کم باید خوشحال بود که قرص سیر خطر جانی ندارد.
در مورد مباحث علمی خبرنگار باید پرسشگر، منصف و همه جانبه نگر باشد. آنان نمی توانند درباره آنچه گزارش می کنند به طور قطع مطمین باشند ولی حداقل باید وجدان کاری و مسوولیت داشته باشند. هنوز هم می توان گاه و بی گاه داستان هایی از مباحث علمی را سراغ کرد که گزارش کردن آنها دست کمی از کم عقلی ندارد: چند سال پیش شاهد بودیم که تعداد زیادی خبرنگار در ایالات متحده در جلسه ای اظهارات روان پزشکی که ادعا می کرد برخی شاخه های نژادی باهوش تر از بقیه هستند را بدون کلمه ای اعتراض یا حتی اظهارنظر شنیدند و بیرون آمدند. گزارش غیرمسوولانه چنین جلساتی دستاویز به ظاهر علمی برای فعالیت های سیاسی نژادپرستانه ایجاد می کند. موارد دیگری هم وجود دارد: مثلا مهندسانی که پیاده روی روی ماه در سال 1968 را یک دروغ بزرگ می دانند، برخی دیگر که کل نظریه تکامل داروین را رد می کنند و یا سیاستمدارانی که معتقدند بیماری ایدز ربطی به ویروس HIV ندارد!
به یاد داشته باشیم همیشه افرادی هستند که قاطع ترین یافته های علمی را منکر می شوند و معتقدند بسیاری از اظهارنظرهای دانشمندان یک توطیه شوم جهانی است. می توان گفت در گزارش کردن مباحث علمی این یک قاعده است که اگر با یک دانشمند صحبت کنید، می توانید تصویر روشنی از عوامل موثر و علت و معلول قضیه پیدا کنید. صحبت کردن با دو دانشمند این تصویر روشن را تیره و تار می کند! مشورت با دانشمندان دیگر که در آن زمینه تخصص دارند یک گزارش علمی را دقیق تر می کند. یک گزارش گر باید آخرین یافته های علمی را گزارش کند. اگر دانشمندان تغییرات درجه حرارت قسمتی از کره زمین همراه با طلوع قرص کامل ماه را گزارش کردند موضوع شاید به ظاهر بی اهمیت باشد، ولی به هر حال چندان پیچیده نیست، ولی در مورد گزارش یک تیم پزشکی در یک نشریه معتبر علمی درباره ارتباط بروز آلزایمر و مصرف برخی مواد غذایی باید کاملا محتاط بود.
● تهیه یک گزارش دقیق
برای گزارش دقیق تر می توان به آسانی به یافته های علمی در مورد علل تسهیل کننده بروز آلزایمر به بایگانی های بریده جراید پزشکی، کتابخانه های دانشگاه های محلی یا سایت های اینترنتی که آخرین گزارش های علمی را انتشار می دهند Euro Kalert و Alphagalileo مراجعه کرد. همان جا می توان دریافت که تقریبا همه نشریات معتبر علمی کشیدن سیگار، نوشیدن بی رویه چای و قهوه و مشروبات الکلی را هم ذکر کرده اند، بنابراین در گزارش باید به آنها اشاره شود. مثلا می توان گفت: در تحقیقات اثبات نشده ای در مورد علل بروز بیماری آلزایمر دانشمندان می گویند... همیشه به نظر رسیده نظرات دانشمندان شناخته شده قابل اعتمادتر و محکم تر از همکاران گمنام شان است، ولی حتی این دانشمندان هم اشتباه می کنند و اتفاقا اشتباهاتشان می تواند بزرگ تر از سایرین باشد. لرد رادرفورد که او را پدر دانش اتمی می دانند مطمین بود که انرژی اتمی هیچ خطری نمی تواند داشته باشد.
شاید یکی از داغ ترین مباحث علمی که تا به حال مطرح شده تاریخچه کشف ویروس HIV باشد. بحث در این مورد وقتی بالا گرفت که در سال 1983 لوک مونتاگنیر (فرانسوی) و سپس در سال 1984 رابرت گالو از کشور آمریکا هر دو مدعی کشف این ویروس شدند. تا سال 1987 مساله کشف ویروس ایدز از عرصه مباحث پزشکی گذشته و کم کم به سطوح دیپلماتیک رسیده بود. در سال 1991 تحقیقات مشخص کرد نمونه های آزمایش شده در آمریکا قبلا در فرانسه آزمایش شده بوده و در سال 94 عاقبت دولت ایالات متحده قبول کرد سهم اعظم افتخار این تحقیقات متعلق به دانشمند فرانسوی است و در سال 2008 موسسه کارولینسکا نیمی از جایزه نوبل پزشکی و فیزیولوژی را به مونتاگنیر فرانسوی و همکارش برای کشف ویروس نقص ایمنی انسان و نیمی دیگر را به دانشمند دیگری برای کار روی ویروس پاپیلومای انسانی اختصاص داد.
● تاریخچه کشف ویروس
در سال 1982 در پی کشف یک بیماری ناشناخته در بیمارستانی در پاریس از دانشمندان انستیتوپاستور خواسته شد علت بیماری را که احتمالا نوعی ویروس می دانستند، کشف کنند. نقش دکتر روزنبرگ که برای اولین بار بیماری را تعریف کرد حیاتی بود. او در یک جلسه علمی با توجه به نمونه های بیوپسی غدد لنفاوی بیمار حدس زد که علت بیماری نوعی رتروویروس باشد. پس از آن در سال 1983 گروهی از دانشمندان ویروس شناس با ریاست دکتر مونتاگنیر در انستیتوپاستور فرانسه توانستند ویروس عامل را پیدا کنند. یک سال بعد دکتر گالو هم در آزمایشگاه های آمریکا این کشف را اعلام کرد. اینکه کدام یک از دانشمندان کاشف ویروس بیماری ایدز بودند سال ها موضوع داغ صحبت محافل علمی بود. این صحبت ها وقتی بالا گرفت که معلوم شد ویروس جدا شده از محیط های کشت موسسه ملی سرطان آمریکا دقیقا همان خصوصیات ویروس گزارش شده انستیتوپاستور را دارد. در صورتی که ویروس هایی که در موسسات علمی دیگرکشت و گزارش شده بود هر کدام با دیگری متفاوت بودند. نتیجه اینکه در بسیاری جلسات عنوان شد که دکتر گالو از نمونه های کشف شده در انستیتوپاستور به صورت غیرقانونی برای کشف خود استفاده کرده است.
این حرف ها ادامه داشت تا اینکه ملاقات رییس جمهوران وقت دو کشور فرانسوامیتران و رونالد ریگان تا حدودی قایله را آرام کرد. دو کشور با توافق بر سر نام واحد
(HIV-Human Immunodeficiency Virus) اعلام کردند افتخار کشف ویروس مشترک است. در سال 2008 پس از گذشت بیش از 20 سال دکتر مونتاگنیر به دلیل کشف ویروس HIV موفق به دریافت جایزه نوبل پزشکی شد.
مرجان یشایایی
هفته نامه سپید www salamatiran com