آب سیاه همان گونه که از نامش برمی آید تهدیدکننده بینایی است. پیام آور ترسی است که نامش در پی دارد. در ایران آماری دقیق از مبتلایان در دست نیست. در آمریکا بیش از سه میلیون نفر گرفتار این بیماری هستند ولی نیمی از آنان از گرفتاری خود بی خبرند. این خود نشانه ای است که از فراوانی بیماری گفته می شود که در دنیا پنج میلیون نفر در اثر این بیماری نعمت بینایی را از دست داده اند. از این که بگذریم نکته های دیگری نیز هست که باید به آن پرداخت و درباره آن ها نوشت پرسش هایی که همه در پی یافتن پاسخ های روشن برای آن ها هستند و گاه پاسخ روشن به آسانی یافت نمی شود. می پرسند آب سیاه چیست؟ نشانه ها و علایم آن کدام است؟ تشخیص آن چگونه است؟ درمانی دارد یا نه؟ درمان مناسب آن کدام است؟ از پیشرفت آن می پرسند و می خواهند از دلیل آن با خبر شوند. خوب باید کم و بیش درباره این پرسش ها بنویسیم. برای هر یک از پرسش ها پاسخی ارایه دهیم.
● آب سیاه چیست و دلایلش چیست؟
آب سیاه بیماری است که با افزایش درونی فشار چشم همراه است و در اثر آن سر عصب بینایی دچار آسیب می شود. آسیبی غیرقابل برگشت. آب سیاه می تواند سبب کوری شود و در واقع از دلایل عمده و اصلی کوری است. بیماری از کودک و جوان و پیر را مبتلا می کند. اگر چه پیران در خطر بیش تر هستند و برخی گمان می کنند که تنها طایفه پیران به دام این بیماری می افتند. اگر چه بالاتر رفتن سن در پیدایش بیماری نقشی پررنگ دارد و با افزایش سن توجه به این بیماری نیز باید افزایش یابد.
امروزه باور پزشکان بر این است که بر هم خوردن تعادل بین تولید مایع زلالیه در چشم و خارج شدن آن از راه های خروجی داخل چشم می تواند اسباب پیدایش این بیماری شود. این نارسایی با افزایش فشار داخل چشم خود را نشان می دهد. می توان چشم را به حوضچه ای تشبیه کرد که از طریق لوله ای به آن آب وارد و از راه دیگری خارج می شود. اگر راه خروج آب به هر دلیل بسته شود آب حوضچه سرریز می شود. ولی چشم محیطی بسته است و اشکال در راه های خروجی سبب می شود که بخش های درونی چشم تحت فشار قرار گیرند.
● نشانه ها و علایم بیماری آب سیاه
در شروع بیماری را نشانه ای نیست و در مراحل نخست علایمی از خود نشان نمی دهد و بروزی آرام دارد و این مشکل بزرگی است که بیماران را از بیماری خود بی خبر نگه می دارد. از این رو آب سیاه را دزد خاموش نام نهاده اند تا این ویژگی آن بهتر درک شود. در برخی از گونه های بیماری همانند آب سیاه با زاویه بسته از نوع حاد آن برخی نشانه ها و علایم، بیمار را به سوی پزشک رهنمون می شود. درد و تاری دید و قرمزی چشم و سردرد و گاهی تهوع و استفراغ از این نشانه ها هستند که باز هم در این باره در بخش مربوطه خواهم نوشت.
● تشخیص آب سیاه چگونه انجام می شود؟
معاینه برنامه ریزی شده و منظم توسط چشم پزشکان می تواند راهی برای شناخت و تشخیص بیماری باشد. چشم پزشکان با بررسی و ارزیابی زاویه اتاق قدامی، اندازه گیری فشار داخل چشم، ارزیابی سرعصب بینایی، آزمایش و بررسی میدان بینایی، از بروز بیماری و پیشرفت آن آگاه شده و برای بیماران راهنمای مناسبی خواهند بود. ارزیابی ها و معاینه های دوره ای ما را نسبت به بروز و میزان پیشرفت بیماری آگاه می کند. نقش معاینات منظم در تشخیص زودهنگام بیماری ارزش بسیار دارد.
● پیشرفت بیماری
اثر نخست آب سیاه بر میدان بینایی و بخش محیطی آن ظاهر می شود. اگر درمانی انجام نشود افت دید ادامه می یابد و در نهایت به کوری منجر می شود. با شناخت زودهنگام و درمان به موقع دید خود و مناسب بر جای می ماند. همان گونه که پیش تر گفته شد بیماری بدون نشانه است و در گذر زمان به پیشروی ادامه می دهد. این است که معاینات منظم اهمیت فراوان پیدا می کند.
● انواع آب سیاه
چندگونه آب سیاه وجود دارد که همه آن ها سبب آسیب سرعصب بینایی می شوند. شایع ترین گونه بیماری آب سیاه با زاویه باز است که در آن زاویه بین قرنیه و عنبیه باز بوده ولی خارج شدن مایع با نارسایی همراه است، یعنی مایع گذری کندتر از حالت معمولی دارد.درگونه آب سیاه زاویه بسته، زاویه به وسیله بخشی از عنبیه بسته شده و مایع زلالیه نمی تواند به سهولت از چشم خارج شود.
ناگفته نماند که گاهی بیماری با فشار داخل چشم طبیعی همراه است و این را آب سیاه با فشار طبیعی خوانده اند، درمان این گونه بیماری به همان روشی انجام می شود که بیماری آب سیاه زاویه باز درمان می شود.
آب سیاه نوزادان به آب سیاهی گفته می شود که نوزادان در بدو تولد به آن مبتلا هستند.
● درمان بیماری آب سیاه
اگرچه بیماری آب سیاه درمانی به مفهوم برگشت به شرایط پیش از بیماری نیست ولی برای این بیماری درمان ها شناخته اند. این درمان ها به چنددسته تقسیم می شوند: این روزها مبنای همه روش های درمانی کاستن از فشار داخل چشم است ولی پژوهشگران در رویای دست یافتن به روش هایی هستند که بتوانند عصب بینایی را از آسیب ها در امان نگه دارند و یا بتوانند عصب آسیب دیده را بازسازی کنند. قطره های چشمی درمان های رایجی هستند که عوارضی هم دارند و در گذر زمان ممکن است اثرات خود را از دست بدهند.روش های جراحی نیز کاربرد خود را دارند و در زمان های مختلف توصیه می شوند. در روش های جراحی راهی فرعی برای خروج مایع زلالیه در چشم ایجاد می شود.درمان های لیزری هم در جای خود برای درمان آب سیاه کاربردی پیدا کرده اند.
● مراجعه به پزشک
خطر بیماری آب سیاه جدی است. بیماریی است که ناتوان کننده است و بیمار را از کار می اندازد. از این رو هر نشانه و علامتی باید نشانه ای باشد برای رفتن به نزد چشم پزشک به ویژه چشم پزشکانی که بیشتر با این بیماری و این دسته از بیماران سروکار دارند.
یدالله اسلامی عضو هیات علمی دانشگاه تهران
روزنامه سرمایه