آرتریت روماتویید شایع ترین بیماری التهابی مفاصل

حتما تاکنون نام بیماری روماتیسم را شنیده اید و چند نفری از اطرافیان خود را که مبتلا به این بیماری هستند، می شناسید. خوب است بدانید روماتولوژی در واقع یکی از شاخه های طب داخلی است. پزشک عمومی پس از تکمیل دوره عمومی خود و اخذ تخصص داخلی می تواند رشته های فوق تخصص داخلی مثل خون، قلب و روماتولوژی را انتخاب کند. روماتولوژی با ارتوپدی تفاوت دارد. ارتوپدی در واقع مربوط به شکستگی ها، دررفتگی ها، تومورهای استخوانی و جراحی های استخوانی است و متخصصان ارتوپد جراح هستند اما متخصص روماتولوژیست جراح نیست و با مفاصل سر و کار دارد.

● روماتیسم چیست؟

برای آشنایی بیشتر با بیماری روماتیسم با دکتر محمدرضا هاتف یکی از برجسته ترین روماتولوژیست های ایران گفت وگو کردیم. وی در پاسخ به این سوال که روماتیسم چیست، می گوید: واژه روماتیسم از واژه یونانیrhoma گرفته شده که معنای آن ترشح شیطانی است.

یونانیان قدیم فکر می کردند که ماده ای در مغز ساخته می شود و به مفاصل سرازیر می شود و باعث تورم و درد مفاصل می شود. بنابراین بیماری هایی را که با مفاصل سر و کار داشته باشد، روماتیسم می گوییم. بیش از صد نوع روماتیسم داریم. اما شایع ترین بیماری مفاصل، آرتروز است که مفاصل متحرک را درگیر می کند. پس از آرتروز، بیماری های التهابی مفصل مانند آرتریت روماتویید در رده دوم شیوع قرار دارد. توجه داشته باشید که آرتروز با آرتریت روماتویید کاملا متفاوت است. آرتروز بیماری است که با افزایش سن و ساییدگی و تخریب غضروف ها به وجود می آید. علت، راه های پیش گیری و درمان آرتروز هم کاملا با آرتریت روماتویید متفاوت است و در موارد پیشرفته غضروف مفصلی از بین می رود.

در صورتی که در روماتیسم مشکل از غضروف شروع نمی شود بلکه سنوویال مفصل ملتهب و از آن مواد مضری ترشح می شود و در نهایت ساختمان مفصلی تغییر شکل می دهد. غضروف، تاندون ها و زردپی در روماتیسم صدمه می بیند و این بیماری شایع ترین بیماری التهابی مفصل محسوب می شود.

آرتروز در سنین بالا یعنی در 60 سال رخ می دهد و به طور متوسط 20 تا 30 درصد مردم در این سنین از آرتروز رنج می برند اما آرتریت روماتویید فقط یک درصد مردم را درگیر می کند. آرتریت روماتویید پیشرفته می تواند مفاصل دست ها، انگشتان دست، آرنج، مچ دست و سپس پاها را درگیر کند.

این بیماری در صورت درمان نشدن می تواند بیمار را زمین گیر کند. اما در صورت تشخیص و درمان به موقع می توان از 80 درصد عوارض بیماری پیش گیری کرد. شایع ترین شیوه دارودرمانی آرتریت روماتویید استفاده از کورتن است که همانند یک تیغ دولبه است. اگر کورتن برای درمان بیماری به جا مصرف شود، فواید آن بیشتر از مضرات آن است و اگر به جا مصرف نشود مضرات آن بیشتر خواهد بود. در بیماران آرتروز، کورتن تجویز نمی شود مگر در موارد بسیار نادر اما در آرتریت روماتویید کورتن اثر موقت یا مسکنی ندارد، بلکه دارای تاثیر درمانی است.

علاوه بر این استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه مشهد به در دسترس بودن داروهای بیولوژیک برای درمان این بیماری اشاره می کند و می گوید: این داروها در تمام جهان بسیار گران قیمت است.

این داروها زمانی تجویز می شود که بیماری مقاوم شده است و به درمان های معمول جواب نمی دهد. در بعضی بیماران اثر بسیار مثبت و تاثیر بسیار خوبی دارد. برخلاف آرتروز که فقط مفاصل را درگیر می کند آرتریت روماتویید می تواند دیگر نقاط بدن مثل ریه، قلب، پوست و حتی عروق را درگیر کند.

● لوپوس (SLE)

این بیماری نیز یکی دیگر از بیماری های التهابی مفاصل است که از بیماری آرتریت روماتویید جدی تر است و علایم بیشتری هم دارد. لوپوس علاوه بر درگیر کردن مفاصل، تب شدید، کاهش شدید وزن، کاهش اشتها، ریزش مو و قرمز شدن پوست را به همراه دارد. در 90 درصد بیماران التهاب پوستی موسوم به راش پروانه ای رخ می دهد و سپس به ارگان های حیاتی بدن مثل قلب، کلیه، مغز، دستگاه هاضمه دست اندازی می کند و به عبارتی از فرق سر تا نوک پا را درگیر می کند. این بیماری در صورت تشخیص به موقع و درمان پی گیرانه قابل کنترل است.

اصولا برای بیماری های روماتیسمی، ریشه کن شدن را به کار نمی بریم اما در 90 درصد موارد عوارض بیماری قابل کنترل است. به گفته دکتر هاتف، بیشتر بیماران مبتلا به لوپوس از بیماری وحشت دارند و بعضی از پزشکان ناآگاه هم آن را به سرطان تشبیه می کنند؛; در صورتی که این بیماری قابل کنترل است.

از آن جا که این بیماری بیشتر در خانم ها به ویژه خانم های جوان شایع است، اغلب آن ها نسبت به بارداری خود احساس نگرانی می کنند در حالی که آن ها در صورت کنترل بیماری می توانند بچه دار شوند.

درباره عوامل به وجود آورنده این بیماری باید گفت، همانند بیشتر بیماری های روماتیسمی علایم آن ناشناخته است اما عوامل ژنتیکی دارای نقش مهمی است و شاخص های مختلفی مانند برخی عفونت ها، استرس و نور آفتاب در به وجود آمدن آن نقش دارد.

● تب روماتیسمی

این بیماری یا بیماری حاد مفصلی در بچه ها شایع است به ویژه بین بچه های 5 تا 15 ساله؛; در این بیماری عفونت نقش اصلی را ایفا می کند و از یک میکروب ناشی می شود.

زمانی که گلودرد کودکی نادیده گرفته شود و یا درمان نشود میکروب زنده می ماند و همین میکروب در صورت مصرف پنی سیلین یا پنادر بلافاصله از بین می رود. احتمال ابتلا به تب روماتیسمی با افزایش سن کمتر می شود.

این بیماری همان طور که از اسمش پیدا است با تب همراه است و به طور ناگهانی به تورم زانوها یا مچ ها می انجامد و تورم از یک مفصل به مفصل دیگر منتقل می شود؛; به همین دلیل به آن روماتیسم مهاجر می گویند. دوره بیماری از 6 - 5 هفته تا 3 ماه طول می کشد و حتما به دنبال گلودرد است. این بیماری برخلاف آرتریت روماتویید به تغییر شکل مفصل نمی انجامد اما عارضه مهم آن، درگیری قلب است. این بیماری در صورتی که تشخیص داده نشود و درمان به موقع صورت نگیرد به دریچه های قلب آسیب می زند، به طوری که به عمل جراحی دریچه قلب نیاز پیدا می شود و در مواردی بیمار تا آخر عمر باید پنادر بزند.

تشخیص بیماری با مشاهده علایم بالینی و آزمایش های ساده امکان پذیر است و حتی در صورت پیشرفته شدن بیماری می توان عوارض آن را کنترل کرد. اما همواره بهترین راه پیش گیری است.

از این رو توصیه ما به والدین این است که اگر پزشک به هنگام تشخیص گلودرد، پنی سیلین تجویز کرد، خواستار تعویض دارو نشوند و دلسوزی بی جا نکنند. زیرا یک پنادر برای از بین بردن عامل بیماری کافی است و مانع از بروز تب روماتیسمی می شود. در واقع برعکس آرتروز، آرتریت روماتویید کاملا قابل پیش گیری و درمان است.

● بیماری بهجت

عضو هییت ممتحنه فوق تخصص روماتولوژی کشور با اشاره به این بیماری توضیح می دهد: این بیماری از نام پزشکی که نخستین بار آن را شناسایی کرد، گرفته شده است و نام اصلی او Behcetاست که در ایران به بهجت شناخته شده است، در این بیماری، بیماران با آفت دهان دردناک و قرمز که اندک اندک خاکستری رنگ می شود و پس از چند روز از بین می رود، روبه رو می شوند.

این آفت ها هر از چندی تکرار می شود البته درصد کمی از افرادی که آفت دهانی دارند دچار این بیماری می شوند. دیگر علایم بیماری آفت تناسلی و متورم شدن ناگهانی مفاصل و تب شدید است.

عارضه مهم این بیماری، عارضه چشمی است. این عارضه چشمی باعث می شود فرد ناگهان دچار تاری دید شود که در این حالت به آن اووه ایت (Uveitis ) می گویند، قسمت قدامی چشم در این حالت ملتهب می شود و بیمار پس از مراجعه به چشم پزشک به متخصصان روماتولوژیست ارجاع می شود. اگر عروق انتهایی چشم درگیر شده باشد، پیش آگهی خوبی نخواهند داشت و با شیمی درمانی قابل کنترل است اما در مواردی به از دست دادن بینایی فرد منجر می شود. این بیماری در کشورهای اطراف جاده ابریشم مثل ترکیه، چین و ایران مشاهده شده است.

● نقرس

وی درباره بیماری نقرس می گوید: این بیماری قبلا جزو بیماری های روماتیسمی محسوب می شد اما مدت هاست مشخص شده که نقرس ناشی از یک اختلال متابولیکی است، این بیماری زمانی به وجود می آید که در بدن مبتلایان اسیداوریک به میزان بالا ساخته شود و یا خوب دفع نشود. زمانی که حجم اسیداوریک بالا برود، احتمال ابتلای فرد به نقرس بیشتر می شود اما این بدان معنا نیست که هر کس اسیداوریک بالایی داشت به نقرس مبتلا شود زیرا فقط 5 درصد این عده در نهایت به نقرس مبتلا می شوند. کاهش وزن و کاهش مصرف پروتیین های حیوانی می تواند در کاهش اسید اوریک موثر باشد.

کاهش وزن باعث می شود کلیه اسیداوریک را راحت تر دفع کند. بیشتر مردم تصور می کنند که نقرس بیماری ثروتمندان است در حالی که این بیماری مثل دیابت یک اختلال متابولیکی است و قابل کنترل است و فرد هم زمان با مصرف داروهای کاهش دهنده اسید اوریک می تواند با آن مبارزه کند.

بیماری نقرس الزاما با پرخوری و مصرف زیاد گوشت قرمز در ارتباط نیست اما کسی که زمینه کاهش دفع اسیداوریک را دارد، نباید پرخوری کند. نکته این جاست که درد تورم مفاصل در بیماران نقرسی بسیار شدید است و توصیه ما در هر حال به کسانی که مبتلا هستند، پیش گیری از حملات بعدی نقرس و کسانی که اسیداوریک بالایی دارند، کم خوردن گوشت قرمز است.

در موارد پیشرفته، نقرس به کلیه دست اندازی می کند و باعث اختلال عملکرد کلیه می شود و در صورت درمان نشدن به نارسایی کلیه منجر می شود. این بیماری در مردان شایع تر از زنان است؛; به طوری که 90 درصد مبتلایان مرد هستند. به اغلب بیماران برای دفع اسید اوریک نوشیدن آب توصیه می شود زیرا به کارکرد کلیه کمک می کند.

● روماتیسم و پوکی استخوان

دکتر هاتف درباره احتمال ابتلای مبتلایان به روماتیسم به عارضه پوکی استخوان می گوید: در افراد مبتلا به روماتیسم، روند استخوان سازی کند می شود و برعکس استخوان خواری تشدید می شود.

بنابراین کسی که آرتریت روماتویید دارد، زودتر به پوکی استخوان مبتلا می شود. از سوی دیگر درمان های مرتبط با روماتیسم باعث ابتلای بیمار به پوکی استخوان می شود. اما خوشبختانه امروزه پوکی استخوان به یک بیماری قابل درمان و قابل پیش گیری تبدیل شده است.

باوجود دستگاه هایی برای اندازه گیری تراکم استخوان می توان احتمال ابتلای بیمار روماتیسمی به پوکی استخوان را تشخیص داد و با شیوه های درمانی جدید آن را برطرف کرد.

وی درباره داروهای گیاهی که در بهبود بیماری های روماتیسمی تاثیرگذار است، به ذکر نشدن منابع علمی در خصوص این داروها اشاره می کند و می گوید: داروهای گیاهی در کشور چین که مصرف داروهای گیاهی کنترل شده و ترکیبات آن مشخص است، رواج دارد و موثر است. اما در کشور ما مرکز مطمینی برای اعلام صحت و درستی و کنترل کیفی این داروها وجود ندارد. به هر حال نباید فراموش کرد پایه اصلی درمان در بسیاری از کشورها داروهای شیمیایی است.