آموزش و پرورش در سرزمین آفتاب تابان

آموزش و پرورش یک موضوع مهم در جامعه ژاپن به شمار می رود. سه راه برای تحصیلات در ژاپن وجود دارد؛ حضور در مدارس ابتدایی جهت تحصیلات اجباری، حضور در مدارس خصوصی برای کسب تحصیلات اجباری و یا حضور در مدارس خصوصی ای که با استانداردهای وزارت آموزش و پرورش، فرهنگ و علوم ورزشی و علوم و فناوری مطابقت ندارد. این درحالی است که تحصیلات دبیرستانی به صورت اجباری نمی باشد. بیش از نود درصد از جمعیت ژاپن به دبیرستان راه می یابند. بیش از 2/5 میلیون دانش آموز در پیشرفت تحصیلی خود به سمت دانشگاه ها و دانشکده ها هدایت می شوند. در گذشته فرایند انتخاب تحصیلات عالیه همانند یک مبارزه و رقابت شدید می نمود، اما با افزایش تعداد زاد و ولد، در آینده نزدیک راه های دیگری نیز پیش بینی شده است. هم اکنون دبیرستان ها برای جذب دانش آموزان در رقابتی شدید به سر می برند. در حال حاضر بسیای از دانش آموزان برای ادامه تحصیل به مدارسی به نام جوکو و همچنین مدارس ایالتی اعزام می شوند.

آداب و سنن جامعه ژاپن با تاکید به اهتمام جامعه به گروه های آموزشی برای دستیابی به اهداف فردی پی ریزی می شود. تحصیلات کلاسیک نیز تاکید بر کار و تلاش و پشتکار و سازماندهی عادت های مطالعاتی دارد. به طور عمده تر این اعتقاد وجود دارد که کار سخت و تلاش زیاد منجر به موفقیت در زندگی خواهد بود. بیشتر اوقات رسمی مدارس مستقیما وقف آموزش رویکردهای صحیح و ارزش های اخلاقی بوده و بر توسعه و تکامل شخصیت پایه گذاری شده است.

با این هدف که یک شهروند با سواد و مورد قبول ارزش های فرهنگی جامعه تربیت شود.

همزمان با آن پیشرفت های دانشگاهی ژاپن از طریق استانداردهای بین المللی بالا تضمین می گردد. بچه های ژاپنی به طور مداوم توسط تست های بین المللی متوالی که اکثرا در خصوص ریاضیات است رتبه بندی می شوند (مراجعه به timss )timss موسسه بین المللی وابسته به سازمان ملل جهت ارزشیابی علوم ریاضی و دانش آموزان جامعه جهانی است.

امتیازات PTSA برای بچه های 15 ساله در ژاپن در سال 2005 که از سایت اسکور HTAM دریافت شده این واقعیت را تایید می کند از جمله مشخصات سیستم آموزش ژاپن عبارت است از نرخ ثبت نام بالا و نرخ پایداری در سراسر کشور.

سیستم امتحان ورودی در سطح کالج که یکی از ویژگی های مهم می باشد تاثیری قوی بر تمامی سیستم می گذارد. این ساختار مشتمل بر یک تعهد دولتی رسمی یا استثنایی در موسسات آموزشی نمی باشد. آموزش خصوصی همچنین به شکل یک جزء مهم از سیستم آموزشی سرزمینی قلمداد می شود.

نقش مدارس خارج از سیستم رسمی آموزشی را نمی توان نادیده گرفت. در حقیقت کالج های خصوصی اغلب تاکید اندکی بر تحصیلات آکادمیک دارند. بیشتر بچه ها در ژاپن تحصیلات خود را از حضور در مدارس پیش دبستانی آغاز می کنند اگرچه این یک بخشی از سیستم رسمی نمی باشد. ساختار رسمی یک نوع تحصیلات اجباری فراگیر و رایگان و متعادل را برای همه بچه ها از پایه یکم تا پایه نهم در بر می گیرد. تحصیلات متوسطه از پایه دهم تا دوازدهم اگرچه اجباری نمی باشد 94 درصد دانش آموزان ابتدایی را جذب می کند. عدد یک سوم از دانش آموزان متوسطه در ژاین به تحصیلات عالیه دست می یابند که مدت این تحصیلات در سطح دانشگاهی چهار سال می باشد و یا جذب دوره های دوساله دانشکده های دوساله تحت نام کالج و یا سایر موسسات آموزشی جذب می شوند جامعه ژاپن به صورت سنتی یک جامعه با تحصیلات عالی وگروه های آموزشی منظم می باشد.

آموزش و پرورش در این جامعه دارای قدر و منزلت والایی است و اغلب یک پیش نیاز برای پیشرفت و موفقیت در کارهای جامعه محسوب می شود. آمایش سرزمینی امروز ژاپن یک دیدگاه متمایزی دارد همزمان با رقابت ثبت نام در مدارس، امتحانات مهد ورودی یک اصل محسوب می شود. مدارس امروزی اغلب زیر ظرفیت کامل با ثبت نام دانش آموزان مواجه می شوند. در سطح عمومی این یک موضوع هزینه بر جدی محسوب می گردد. مدارسی که برای هزار دانش آموز ساخته شده اند اغلب با یک سوم ظرفیت فعالیت می کنند و این امر جمعیت دانش آموزی مدارس را کاهش نمی دهد.

بسیاری از مدارس شبانه روزی یک زمان 30 روزه را برای برگزاری فستیوال های مسابقات ورزشی و جشنواره اهداف غیرآموزشی اختصاص می دهند. در این خصوص، مدارسی که روح تشویق همکاری ها و روحیه مدرسه محوری را دنبال می نمایند، با اختصاص این ایام برای این فعالیت ها زمان خالص تدریس و فعالیت آموزشی شان 195 روز در سال می باشد.

ژاپنی ها چندین باور مهم نسبت به تحصیلات دارند خصوصا تحصیلات اجباری.

اول آنکه همه دانش آموزان توان یادگیری مواد درسی را دارند، دوم تلاش، سوم پشتکار و استقامت، چهارم انضباط شخصی، پنجم آنکه عادات و رفتاری را می توان آموخت.

دانش آموزان دوره ابتدایی و دوره راهنمایی براساس توانایی ها و تفاوت های فردی گروه بندی نمی شوند. برنامه ریزی درسی ملی، دانش آموزان را در معرض یک آموزش پایه متوازن قرار می دهد و تحصیلات اجباری به علت ویژگی رفتاری متعادل دانش آموزان و همچنین توزیع برابر و یکسان منابع مالی، شهرت دارد.

اگرچه تقاضا برای برنامه درسی یکنواخت و شیوه های آن فاقد انعطاف پذیری لازم و یکنواختی رفتاری است، تلاش اندکی برای گروه دانش آموزان استثنایی با نیازهای خاص صورت می گیرد. بسیاری از رفرم ها و تغییرات انجام شده در اواخر 1980 بالاخص قسمت هایی که مربوط به انعطاف پذیری، خلاقیت و فرصت ها برای روابط فردی بیشتر است با هدف تغییر در این شیوه ها بوده اما با پیشرفت اندکی مواجه بوده است. تفکر انتقادی در سیستم آموزشی ژاپن مفهوم ارزشی ندارد. در عوض آن دانش آموزان عموما می آ موزند که چگونه متنی را که از آنها امتحان گرفته می شود حفظ کنند و به خاطر بسپارند که نتیجه آن نمرات بالا در تست زنی است و مهارت و توان ذهنی آنان را منعکس نمی کند.

مسیله ذاتی و اصلی حاصل از مفهوم (چکش کاری) دانش آموزان برجسته آن است که آنها ذهنیت خود را در کلاس بروز دهند. پس دانش آموزان مجبورند که دوره ویژه درسی را طی کنند که نیازمندی های دانش آموزان مستعد و دانش آموزان ناتوان مورد ملاحظه قرار نمی گیرد. به عنوان مثال اگر دانش آموزی یک انگلیسی دان بد می باشد او به صورت اتومات باید مانند سایرین در کلاس درس انگلیسی شرکت کند. این موضوع در مورد یک دانش آموز سال سوم راهنمایی که ریاضیات سال اول را نگذرانده مصداق دارد. او بالاجبار در کلاسی که خارج از طاقت درسی او هست ثبت نام می گردد هیچ گریزی و چاره ای برای این گونه افراد وجود ندارد. در نهایت این دانش آموزان به سوی کلاس هایی هدایت می شوند که معلمین آن فاقد آموزش های لازم برای چنین دانش آموزانی می باشند.

باید توجه داشت که گاهی اوقات این امر نتیجه آن است که والدین توجهی به اینکه فرزندشان نیاز خاص دارد، ندارند.

در ایالات متحده آمریکا اغلب مناطق آموزش و پروش مدارس تخصصی - مهارتی ویژه دانش آموزان ناتوان دارند. در این حال هر دانش آموز به یک معلم معرفی می گردد تا او را مساعدت کند. این گونه مدارس سرویس های بسیار عالی به بچه های ناتوان ارایه می کنند و سرویس دهی به بزرگسالان بر اثر قطع بودجه متوقف می گردد.

استثنایاتی نیز درخصوص قوانین اجباری وجود داد. والدینی که فرزندانشان ژاپنی نباشند همانند کارگران مهاجر نیز مجاز به حضور در مدارس می باشند اگرچه جنبه اجباری ندارد.

به این ترتیب مسیولیت آموزش زبان به دانش آموزان دارای اقلیت، بر دوش مدارس مرکزی قرار می گیرد که اغلب از تدارک و آموزش نیازمندی های زبان اول و دوم ناتوان می باشند. علاوه بر آن چون تعلیمات به تفاوت های فردی بستگی ندارد بچه های کارگران مهاجر که مشکلات زبان دارند شانس دستیابی به تحصیلات عالی در ژاپن را ندارند.

حتی آنهایی که در یادگیری زبان ژاپنی توانمند هستند با این تبعیض مواجه می شوند. در نتیجه دانش آموزانی که ژاپنی نیستند اغلب نام های ژاپنی انتخاب نموده و با نوعی احساس اجبار، هویت خود را به جز برای دوستان مخفی می کنند. به هر حال این یک تصور و غلط است که دانش آموزان غیربومی ژاپنی نمی توانند در مدارس حضور یابند و یا در برنامه های مسابقه و رقابت و تبادل برنامه خارجی شرکت نمایند. البته دانش آموزانی که برای یک دوره زمانی در یک کشور انگلیسی زبان زندگی کرده اند در مسابقه گفتگو شرکت نمی کنند اما بومی بودن یک فاکتور نمی باشد حداقل در حوزه اداری KYOTO، برای مثلا دانش آموزان غیربومی چینی و کره ای هم در برنامه های تبادل خارجی و هم در مسابقات گفتگو شرکت می نمایند. کتاب های درسی در سطح تحصیلات اجباری برای همه دانش آموزان، رایگان است. کتاب های درسی جدید توسط هییت مدیره مدرسه و یا مدیران مدارس هر سه سال یک بار انتخاب یا از لیست مورد تایید وزارت آموزش و پرورش گزینش می گردند. وزارتخانه هزینه توزیع این کتب را نیز به عهده می گیرد هم در مدارس دولتی و هم در مدارس خصوصی. کتب درسی دارای حجم کوچک اند که به وسیله بچه ها قابل حمل بوده و جزء دارایی آنها محسوب می گردند.

تقریبا تمامی مدرسه ها یک سیستم دستیابی به حرفه های بهداشتی دارند. تسهیلات آموزشی و ورزشی در حد معتدل می باشند. مدارس دارای یک زمین ورزشی بیرونی هستند.

نود درصد از مدارس دارای ژیمنازیوم می باشند و 75 درصد دارای استخر شنای بیرونی هستند. بیشتر کلاس ها فاقد کامپیوتر و پروژکتور اورهد می باشند.

از تکنولوژی به ندرت در تدریس و پروژه های دانش آموزان استفاده می شود. اینترنت به عنوان ابزاری برای معلمین و دانش آموزان استفاده نمی شود از مدراس ابتدایی تا دبیرستان، دانش آموزان در یک کلاس و با هم هستند به این معنا که آنها در طول سال تحصیلی باهم در تعاملند، کار تیمی و عزت آ فرینی در برنامه ریزی آموزشی به چشم می خورد. مدارس ژاپنی دارای تعداد سرایدارهای اندکی می باشند زیرا در هر کلاس درس، خود دانش آموزان مسیول نظافت کلاس می باشند.

در کشور ژاپن تحصیلات به صورت یک مسیولیت ملی، اداری و شهروندی است.

( MEXTوزارت آموزش و پرورش) دارای چندین گروه داخلی مطالعاتی است که روش های آموزشی را مطالعه نموده و به مقامات دولتی مشاوره و راهنمایی می دهند. در گذشته این مشاوره ها و رهنمودها به صورت مشاهده ای بوده و نتیجه آن منجر به قطع بودجه و سایر مشکلات می گردیده است.

در حالی که در تغییرات کنونی، توان حزبی را به مقامات دولتی تفویض نموده است.

)MEXT( همچنین کتاب های درسی را چک می کند تا با اعمال نظارت و تدریس اطلاعات صحیح بر طبق پایه تحصیلی منطبق باشد. یکی از نکات مهم در رفرم های اخیر آن است که در گذشته MEXT حداکثر اطلاعات را در کتاب های درسی می گنجانید اما امروزه MEXT حداقل اطلاعات را در کتاب های درسی مندرج می کند. مدارس عادت داشتند که از کتاب های درسی و کمک درسی چک نشده توسط MEXT استفاده کنند. زیرا کتاب ها دارای اطلاعات اندکی بودند که تدریس را مشکل می ساخت و کتاب های درسی فاقد اطلاعات لازم جهت توسعه فهم عمیق موضوعات بودند. هر مقام دولتی، یک گروه آموزشی جداگانه مخصوص خود دارد که مشاوره و راهنمایی لازمی را برای اداره مدارس دولتی و خصوصی ارایه می کند.

این گروه های آموزشی دولتی مسیولیت های مختلف گسترده ای دارند که محدود به انتخاب کتب درسی نیست بلکه به موازات آن استخدام معلم حاکمیت و اداره کلاس و بودجه را نیز در بر می گیرد.

هردو MEXT و مقامات دولتی مشاوره و رهنمود لازم را به مقامات شهری جهت اداره مدارس ارایه می کنند. مقامات شهری نیز هییت آموزشی مخصوص خود را دارند که مشابه مشارکین مقامات دولتی هم رتبه آنهاست.

سیستم اخیر قرن بیسمتی ژاپن دارای یک بنیاد حقوقی قدرتمند است بویژه 3 سند مهم قانون بنیادی آموزش، قانون بنیادی مدرسه و قانون اساسی جدید که همگی در سال 1947 تدوین شده اند. این مبانی قانونی را پدید آورده اند. سیستم به شدت متمرکز بوده و با این وجود 3 سطح مختلف مدیریت دولتی شامل سطح ملی، سطح ریاستی و سطح شهرداری، مسیولیت های گوناگونی را درجهت تامین و تدارک مدیریت مالی و نظارت عالی برخدمات آموزشی را برای 62000 مدرسه و بیش از 25000000 دانش آموز (1991) به عهده دارند.

در راس سیستم وزیر آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ قرار دارد و مسیولیت مهم سرمایه گذاری، برنامه ریزی درسی و کتب درسی و استانداردهای ملی آموزشی را به عهده دارد.

عمده ترین مسیولیت های وزارت آموزش و پرورش ارتقای دانش و علم، تحصیلات، تحقیقات آکادمیک، فرهنگ و ورزش است. وزارتخانه توسط یک بدنه از مشاورین همانند شورای مرکزی آموزش و پرورش، شورای متخصصین و شورای ملی تغییرات آموزش پشتیبانی می گردد.

اختیارات و مسیولیت های وزارتخانه تنها به سازمان های عمومی محدود نمی گردد. بسیاری از مقررات آن بویژه در ارتباط با تحصیلات اجباری به سازمان های خصوصی واگذار می شود. وزارتخانه قدرت تصویب بودجه دانشگاه را داشته و بر دانشگاه های ملی نظارت می کند و علاوه بر آن رهنمودها و کمک های لازم را به سازمان های سطح پایین آموزشی ارایه نموده و بر تداوم تغییرات با سیاستگذاری های مرکزی اعمال قدرت می کند. وزارتخانه پیش نویس بودجه سالانه را تنظیم و آن را به مجلس ارایه می کند. مدیران مالی وزارتخانه با کمک سایر سازمان های مالی بر پرداخت های مالی مدیریت می نمایند.

در سال 1990 یک فعالیت اساسی وزارتخانه اجرای یک رفرم مبتنی بر گزارش ها و رهنمودهای شورای ملی رفرم و تغییرات آموزشی بود که گزارش نهایی آن در سال 1987 به نخست وزیر ارایه گردیده و در دستور کار قرار داشت. هییت های منطقه ای آموزش و پرورش، هرکدام از 47 منطقه دولتی یک هییت 5 نفره دارند که باتوافق مجمع دولتی انتخاب می گردند.

این هییت 5 نفره اداره مدیریت و نظارت مدارس را به عهده دارند و علاوه بر آن مدیریت دبیرستان دانش آموزان با نیازهای خاص ... به عهده آنان است. مدرک تحصیلی این هییت لیسانس معلم است و با مشورت شورای دولتی شهر انتخاب می شوند.

انتخاب معلمین دبستانی و راهنمایی نیز به عهده آنها است. شورای شهر مناطق شهرداری ها در مدارس ابتدایی و راهنمایی قلمرو خود انجام وظیفه می کنند. نظارت برعهده هییت های منطقه ای آموزش و پرورش است. هییت 5 نفره ای که در مناطق به وسیله شهردار و تایید مجمع منطقه ای انتخاب می شوند رهنمودهایی در خصوص انتخاب و اخراج معلمین و انتخاب کتب درسی از لیستی که توسط وزارتخانه تایید شده ارایه می دهند.

شهرداران، مسیولیت هایی از قبیل اداره دانشگاه های وابسته به شهرداران و هماهنگی بودجه را نیز به عهده دارند. تمام سطوح دولت اعم از ملی، اداری و شهرداری جهت آموزش و پرورش تامین مالی می کنند. حکومت در سطح ملی تامین کننده اصلی هزینه های آموزش است. از طریق بودجه وزارت آموزش و پرورش همچنین منابع مهم غیرمستقیم محلی و از طریق کاهش پرداخت های مالیاتی به دولت مرکزی این بودجه ها تامین می گردند. دولت مرکزی، یک سوم تا یک دوم هزینه های آموزش را به صورت پرداخت حقوق به معلمان، مدرسه سازی، برنامه ناهار دانش آموزان و تجهیزات فنی و حرفه ای متقبل شده و پرداخت می کند. بودجه وزارتخانه در بین سال های 1980 تا 1988 حدود هفت درصد افزایش داشت اما به صورت درصدی از کل بودجه ملی (قبل از کاهش بدهی های و هزینه ها) سهم وزارتخانه واقعا در طی سال های 1980 به طور مداوم کاهش یافت و این کاهش از ده درصد در سال 1980 به 7/7 درصد در سال 1989 رسید. یک افزایش مختصر هم در اوایل 1990 در بودجه مشاهده شد.

برای مثال در سال 1992 بودجه وزارتخانه 5/319 تریلیون ین معادل 7/9 درصد بودجه ملی بود.

در ژاپن تدریس، حرفه ای شرافتمندانه محسوب می گردد و معلمین دارای شرایط اجتماعی خوبی می باشند و این ناشی از فرهنگ و ادبیات ژاپن است که نسبت به وظیفه خطیر معلمین و مسیولیت اجتماعی آنان آگاهند. جامعه از معلمین انتظار دارد که ایده های آنان را مجسم نمایند بویژه آنکه وظایف تدریس به سبب رشد شخصیتی و اخلاقی و تکامل آنان خواهد بود.

تحصیلات اخلاقی و معنوی کلاسی، آموزش غیررسمی وحتی کلاس های دانشگاهی همه به عنوان یک حوزه صلاحیت این نوع آموزش محسوب می گردند مسیولیت های معلمین حتی فراتر از وظایف کلاسی و مدرسه ای بوده و پس از اتمام ساعت کلاس درس نیز گسترش می یابد.

دانش آموزانی که از حضور در مدرسه امتناع می ورزند معمولا معلمین در خانه به سراغ آنها رفته و تلاش می کنند آنها را به مدرسه بازگردانند. معلمین دانش آموزانی که در بزهکاری های خارج از مدرسه شرکت می کنند چه ناچیز، چه شدید، باید مسیولیت آن را پذیرفته و از مردم معذرت خواهی کنند.

این موضوع در مورد افرادی که مسیولیت استخدام چنین معلمینی را دارند نیز مصداق دارد.

حقوق معلمین بسیار خوب است و اصلاحات دوره ای در مورد حقوق و مزایای آنان انجام می گیرد.

حقوق شروع به کار آنان با حقوق کسانی که اصطلاحا یقه سفید نامیده می شوند برابر و گاهی بیشتر است.

علاوه بر حقوق و مزایای مقرر، معلمین مشمول برخی از پاداش ها و تخفیف در هزینه های عمومی نیز می باشند که در سه قسط پرداخت می شود و مبلغ آن معادل 5 ماه حقوق آنان است. معلمین حتی از مزایای بازنشستگی و بهداشتی که به کارگران روزمزد پرداخت می شود بهره مند می گردند.

تدریس در مدارس عمومی یک شغل ملی کشوری محسوب می شود و بر این اساس پرداخت ها به معلمین علی رغم نوسانات اقتصادی ، تغییر نخواهد کرد.

چه به دلیل مزایای اقتصادی، شرایط اجتماعی یا علاقه به تدریس، تعداد متقاضیان ورود به حرفه معلمی 5 یا 6 برابر ظر فیت یک موقعیت شغلی تدریس است.

هییت های اداری و سایر مسیولین مدیریتی از انبوه متقاضیان بهترین افراد واجد شرایط را انتخاب می کنند در اواخر سال 1980 اکثریت جامعی از معلمین ابتدایی جدید دارای مدرک لیسانس بودند.

برنامه ریزی برای معلمین آینده که تحت شرایط فارغ التحصیلی می باشند آن است که تحصیلات، هم تخصصی و هم آکادمیک باشد.

معلمین مجبورند پس از فراغت از تحصیل در یک آزمون اختصاصی اداری که مورد قبول هییت اداری است شرکت نمایند.

تغییراتی نیز در طی سال های دهه نود در ارتباط با دوره های ضمن خدمت و نظارت بر معلمین جدید رخ داد.دوره های ضمن خدمت، بویژه دوره هایی که تحت نظارت وزارت آموزش و پرورش تشکیل می شد طی چندین سال دارای سوالات یکسانی بودند اما بعد از مذاکرات و مخالفت ها از طرف اتحادیه معلمین در سال1989 یک سیستم جدید آموزشی ضمن خدمت عرضه گردید.

سیستم جدید مشتمل بر یک دوره یکساله بود که معلمین ملزم به گذراندن دوره زیر نظر یک معلم ارشد بودند و ساعات و روزهای آموزش داخل مدرسه و خارج از مدرسه را افزایش می داد.

معلمینی که به صورت موفقیت آمیز چنین دوره هایی را طی می کردند نیاز به دوره های تکمیلی بیشتر و با دریافت مدارک تحصیلی بالاتر را نداشتند با این وجود صحبت هایی نیز اخیرا برای افزایش این دوره ها وجود داشته است.