مدرسه، لغتی سنگین، پر وزن و آشنا و ملموس برای همه است که احساس نیاز به آن در همه جا وجود دارد. مدرسه جزو اولین کلمات اساسی است که کودک از والدین خویش که اولین مدرسان وی هستند یاد می گیرد. می توان گفت مدرسه مساوی انسان و انسان مساوی زندگی است و ارتقاء انسان ارتقاء مدرسه را به دنبال دارد و برعکس. توجه به مدرسه، توجه به انسان و بی توجهی به مدرسه بی مهری به انسان است، اهمیت موضوع وقتی روشن می شود که واژه کارآمد در کنار مدرسه قرار بگیرد. مدرسه کارآمد، انسان کارآمد و حرفه ای تربیت می کند، بنابراین ارتباط دوسویه و انسان کارآمد در تبلور زندگی مشخص می گردد. کار و کارآفرینی در نظام ارزشی ما مورد تأکید ویژه قرار گرفته است و همواره همراه انسان بوده و در شکل گیری، نوآوری، خلاقیت و در نهایت رساندن انسان به توسعه نقش حیاتی داشته است. مدرسه کارآمد در ایران از پیشینه قابل توجهی به جمیع جهات برخوردار است در دوره های مختلف کشور از چند صد سال پیش مدارس کارآمد ابتدا مذهبی بعد حرفه ای ولی به تعداد محدود ایجاد شد و به تربیت انسان حرفه ای مبادرت ورزید. هم اکنون و در سالهای اولیه قرن 21 همه کشورها به سختی و با سرعت در تکاپوی آماده سازی مدارس خود از طریق تدوین برنامه ها، راهبردها و سیاستهای جدید برای مواجهه با نیازهای در حال تغییر انسان قرن حاضر می باشند.
مدرسه کارآمد مدرسه ای است که تمام ابعاد مدرسه را در برمی گیرد مدرسه ای که از نظر علمی، آموزشی، فرهنگی، تربیتی و حتی ساختمان مدرسه نیز کارآمد است. فضای این مدرسه باید از نظر فیزیکی فضای جذاب و شاداب داشته و حالت دلگیری و افسردگی از فضای مدرسه دور باشد. مدرسه باید متناسب با موقعیت خاص خود از امکانات بهره مند باشد و عوامل مدرسه نیز نسبت به موقعیت مدرسه و دانش آموزان احساس مسیولیت کنند. در چنین مدرسه ای توجه ویژه ای به استعدادها، توانمندیها، شرایط خانوادگی محیطی و اخلاقی دانش آموزان صورت می گیرد که در مجموع به اقتضای وضعیت هر فرد با او برخورد مناسبی می شود. در حقیقت یک مدرسه نمونه در تمام ابعاد وضعیت متعادل و مناسبی دارد و عناصر و عواملی که در رشد و توانمندی معلم، بهبود مدیریت مدرسه، فراهم آوردن امکانات و زنده نگهداشتن مدرسه مؤثر هستند، بیش از پیش مورد توجه قرار می گیرند. در اینگونه مدرسه ها شخصیت های علمی، فرهنگی و تربیتی از مدارج علمی بالایی برخوردارند. البته باید از افراط و تفریط پرهیز کرد و از تمامی عوامل و آثار نامطلوبی که می تواند روند آموزشی و روند تربیت را یکجا و غیرمنطقی هدف بگیرد مورد دقت قرار داده و در جهت استانداردسازی این گونه مسایل حرکت کرد. مدارس کارآمد تعامل خوبی با خانواده ها داشته و مشارکتهای مادی و معنوی آنها را جلب می کند. مدرسه ای که از مدیری توانمند، خلاق و مدبر برخوردار است و توان استفاده از فناوری را دارد. اینگونه مدارس با استفاده از اهرمهای مدیریت موجود از جمله تشویق از بیشترین توان نیروی انسانی در اختیار، استفاده می نماید؛ آموزشگاهی که از مشاور و مربی پرورشی کارآمد برخوردار باشد و از تمامی امکانات و فضای آموزشی مطلوب از جمله کارگاه، آزمایشگاه، کتابخانه و... برخوردار بوده و از آن استفاده می نماید در این مدارس کارآمدی نیروی انسانی نیز در کارآمدی مدرسه نقش مؤثری دارد. قطعاً یک مدرسه کارآمد به مدیر کارآمد نیز احتیاج دارد. مدیرکارآمد مدیری است که اندیشه پویا دارد. مدیری که خودش کار تیمی بلد است. خردورز بوده و عقلانی فکر و عمل می کند مدیری که اجرا، کنترل و نظارت بر برنامه دارد مثلاً معلمی که علمش به روز نیست نمی تواند یک مدرسه را کارآمد کند همچنین برنامه نیز باید کارآمد باشد و یک سیستم برای دستیابی به کارآمدی نیازمند داشتن برنامه های پویاست. در دنیای تعلیم و تربیت کار ما تربیت انسانها برای زندگی در آینده است بنابراین باید روح حاکم بر برنامه ریزی مدرسه آینده پژوهانه باشد. به عنوان مثال اگر تصویر زندگی آینده یک زندگی فناورانه است یعنی کارت سوخت، فعالیت بانکی، خریدمان و... هوشمند می شود فهم چگونگی استفاده از این کارت یک مهارت است و اگر کسی نتواند با این کارت زندگی کند، زندگی روزمره اش مختل می شود. در حقیقت یک مدرسه موفق مدرسه ای است که یک نگاه به آینده دارد و با تصویری که از آینده دارد امروز برنامه ریزی می کند. در این مدرسه قوه تفکر، تجزیه و تحلیل دانش آموز رشد می کند به طوری که دانش آموز در حد خود به فکر کردن واداشته می شود تا آمادگی کافی برای تصمیم گیری در موقعیتهای پیش روی آینده را داشته باشد و این به قدرت و توانایی معلم بستگی دارد. در حقیقت معلم به گونه ای عمل می کند که دانش آموزان دستشان مثل فکرشان به کار آشنا شود ضمن اینکه روحیه مشارکت، تعامل، همبستگی تقویت شود و با ایجاد محیطی شاداب دانش آموزان برای زندگی فردا آماده شوند. مدرسه کارآمد مدرسه ای کیفی است که به کارآیی و اثربخشی توجه دارد یعنی در این مدرسه همه دوست دارند هم کارهای خوب انجام گیرد و هم کارهای خوب را به خوبی انجام دهند. وقتی کارهای خوب صحیح انجام شود اثر بخشی بالایی داشته و مدرسه کارآمد به اهدافش دست پیدا می کند. در این گونه مدارس تمام بخشها با هم هماهنگی داشته و همه ابعاد رشد یکسانی دارند مانند بدنی که همه اجزاء و عضوهای آن یکسان رشد کرده اند. مدارس موفق در همه برنامه ها و روش هایشان سعی می کنند دقت لازم داشته باشند و دانش و تجربیات خود را به همه منتقل کنند. در این مختصر به چند مور د از عوامل ناکارآمدی مدارس نیز اشاره می شود:
▪ وقتی رفتار مدیران با کارمندان خوب نباشد.
▪ معلمان روحیه پژوهندگی و مشارکت پذیری شان پایین باشد و با دانش آموز تعامل خوبی برقرار نکنند.
▪ معلمان از نظر حرفه ای ضعیف باشند.
▪ به دانش آموزان به عنوان گیرنده اصلی خدمات توجه نشود.
▪ در جهت بهبود شرایط مدرسه برنامه ریزی نشود.
▪ گرفتار روزمرگی شوند.
▪ به جای استفاده از منابع موجود به دنبال منابع جدید بروند.
فاطمه پیرچه دبیر منطقه 6
روزنامه کیهان