مدرسه را برای دانش آموزان جذاب کنیم

تاکنون صدها کتاب درباره برنامه تحصیلی (آنچه که مدرسه باید به دانش آموزان عرضه کند و چگونگی سازماندهی آن) نوشته شده است. هم چنین تعداد زیادی کتاب درباره رهنمودهای آموزش (اینکه معلمان چگونه برنامه تحصیلی را در کلاس ارایه دهند) به تحریر درآمده است. درصدها کنفرانس و سمینار دانشگاهی درباره برنامه تحصیلی و رهنمودهای آموزشی، بایدها و نبایدها و نیز ایده آلها صحبت شده است.

موضوعات این کتابها، کنفرانس ها و خطابه ها را می توان به دو اصل زیر خلاصه کرد:

1) برنامه تحصیلی باید دانش و مهار نهایی را که برای دانش آموزان و جامعه مفید است؛ فراهم نماید.

2) آموزش باید جالب و جذاب و مؤثر باشد.

این دو اصل تمامی رهنمودهای لازم برای بهبود کیفیت آموزشی را بیان می کنند. معلمان فراهم آوردن تفصیل و جزییات کار را برعهده دارند. در حقیقت آنان سفره یادگیری را همراه با غذایی برای ذهن دانش آموزان می گسترانند. با وجود تلاش همیشگی معلمان آنان گهگاهی در کلاسها با مشکل مواجه می شوند. بسیاری از دانش آموزان از این سفره چیده شده کمی لب می زنند، بسیاری غذای مهیاشده را دوست داشته می بلعند، برخی آنرا به دور می اندازند و برخی دیگر این سفره را به طور کلی ترک می کنند. چه مشکلی در کار است؟ حقیقتاً مطلب اسرار آمیزی نیست.

اسیتوبیدالف در کتاب مشهور خود به نام تعلیم و تربیت پسران به خوبی علل این مشکل را بیان کرده است. به نظر می رسد که محیط آموزشی عصر کنونی برای تعلیم و تربیت بزرگسالان طراحی شده است و نه برای جوانان و نوجوانان، آن هم جوانان و نوجوانانی پرانرژی.

امروزه از هر دانش آموز در کلاس انتظار می رود که ساکت، خوش رفتار و مؤدب باشد. به نظر نمی رسد در چنین محیطی شور و هیجان لازمه یادگیری وجود داشته باشد. (اگرچه بسیاری از معلمان شیوه هایی را برای ایجاد سرگرمی و انرژی در کلاس به کار می برند تا دانش آموزان بسیاری از این انرژی روحیه گرفته و به کار ادامه دهند.) منفعل بودن مخالف روحیه کودکی و نوجوانی است. نوجوانی به ویژه سن شور و احساسات است، پسران و دختران مشتاقانه می طلبند تا در یادگیریها و تجربیاتی پرشور با یکدیگر به رقابت بپردازند. با اطلاع و آگاهی از ویژگی های این دوره از زندگی و نیز نیازهای مربوط به آن معلمان می توانند هوش، روحیه و مهارتهای دانش آموزان خود را گسترش دهند.

بنابراین اگر کودکان و نوجوانان شما با اشتیاق از خواب بیدار نمی شوند که بگویند، آخ جون در مدرسه، مشکلی در کار است. نمی توانم ضرورتاً با عقاید بیدالف موافق باشم که اعتقاد دارد اغلب کودکان باشور و شوق برای مدرسه رفتن از خواب بیدار نمی شوند (مدرسه را دوست ندارند). مسلماً بسیاری از دانش آموزان مدرسه را دوست دارند اما با بیدالف از این جهت موافقم که بچه ها در همه سنین شور و شوق خاصی برای یادگیری دارند، اما این شور و اشتیاق به ندرت در مسیری است که ما می خواهیم. توده انبوهی از دانش آموزان بیشتر اوقات خود را در مکانهای نمایش ویدیویی می گذرانند تا در مدرسه. اگر بخواهیم از این عده به عنوان شاگردان گریزپا از مدرسه صرف نظر کنیم، اما نمی توانیم آن دسته از دانش آموزان باهوشی را که می گویند ما از طریق صفحه نمایشگر کامپیوترهای خانگی مان بیشتر چیز یاد می گیریم تا مدرسه صرف نظر کنیم.

این واقعیت ها به ما می فهماند که قسمتی از تعلیم و تربیت نابسامان است. بیدالف اعتقاد دارد که جوانان و به ویژه نوجوانان دارای شور و اشتیاقی هستند که آنان را قادر به انجام کارهایی که اهمیت واقعی دارند می کند، هدف و مقصودی که در یک اتاقک نمایش ویدیویی به دست نمی آید. در صورتی که فرصت و جهتی را که خواستارند در کلاس درس بدست می آورند، مسلماً وقت خود را صرف کارهای خلاق گروهی و اجتماعی مفید خواهند کرد و اگر چنین فرصت هایی به آنان داده نشود انرژی خود را به شکل سوء رفتار و ایجاد مسأله بروز می دهند. توجه به نکات زیر ضروری است:

1) دانش آموزان فعالیت هایی را دوست دارند که سرگرم کننده، جذاب و رقابتی باشد.

2) دانش آموزان از فعالیت های خسته کننده بیزارند.

3) در صورتی که خستگی تداوم یابد آنها سرگرمی ها و کارهایی از خود بروز می دهند که معمولاً موردپسند ما نمی باشد. این نکات را از آغاز تاریخ یا حداقل چندین قرن پیش شناخته ایم اما اغلب به آنها فکر نمی کنیم.

چگونه مدرسه را جالب و ارزشمند کنیم: فرض کنیم که درصد بالایی از دانش آموزان مدرسه را دوست ندارند و در این مورد که مواد درسی را نیز مفید به حال خود نمی دانند با هم توافق داشته باشیم. حال باید فکر کنیم که چگونه مدرسه ای مطلوب برای دانش آموزان بسازیم که آنرا دوست داشته باشند.

باید راهکارهایی را کشف کنیم که بتواند دانش آموزان را جذب نموده و آنان را با میل و رغبت در محیط مدرسه نگاه دارد. راهکارهای پیشنهاد شده از پنج قسمت تشکیل شده اند. این پنج قسمت عبارتند از: 1- مشخص کنید که دانش آموزان در چه مقطع سنی رشدی هستند. در چه مواردی ناتوان و چه مواردی توانا هستند.

به چه چیزهایی علاقه مندند و برای چه کارهایی مستعدند. 2- مشخص کنید که نیازهای دانش آموزان چیست؟ چه چیز را ترجیح می دهند و سپس رهنمودهای آموزشی را با این نیازها و اولویت ها وفق دهید. 3- دانش آموزانتان را در انتخاب فعالیتها و موضوعات و عناوین درسی یاری دهید. 4- به موضوعات و عناوینی که بطور طبیعی از جذابیت برخوردار نیستند کمی چاشنی اضافه کنید (آنها را دوست داشتنی کنید) و نیز می توانید برای دانش آموزان از کارآیی و مفیدبودن مطالب صحبت کنید. 5 - با تناسب مواد درسی از روشهای تسهیل کننده آموزشی بهره بگیرید.

حال این پنج نکته را به تفصیل بررسی می کنیم:

1) دریابید که دانش آموزان شما در کدام مقطع رشدی هستند؟ در این قسمت دانش آموزان را در مقاطع رشدی مختلف توصیف خواهیم نمود. در صورت تمایل می توانید با مطالعه این بخش تصویری از تغییرات رشدی دانش آموزان خود را بدست آورید. می توانید خصوصیات رشدی همه مقاطع را مطالعه کنید و با در نظر گرفتن مقطعی که در آن مشغول به آموزش هستید تنها ویژگی های مربوط به دانش آموزان خود را مطالعه نمایید.

ـ مقطع ابتدایی: (کلاس های اول تا سوم ابتدایی) کودکان در بدو ورود به مدرسه سرشار از انرژی زندگی و اشتیاق یادگیری می باشند. غالباً بسیار دوست داشتنی اند. آنها به هر مطلبی که شما ارایه کنید علاقه مند می شوند. به داستان موسیقی و فعالیت های موزون علاقه دارند. دختران از نظر زمانی پیشرفته ترند و چنین تصوری را ایجاد می کنند که از لحاظ هوشی نیز برترند در حالی که ممکن است لزوماً چنین نباشد. تا سن هفت سالگی همان طوری که روان شناس سوییسی، ژان پیاژه می گوید در مرحله پیش عملیاتی هستند. در این مرحله قادر به استدلال منطقی نمی باشند.

قبل از هفت سالگی آنها در به خاطر سپردن توالی رویدادها، درک قواعد و قوانین، توضیح هم بستگی و ارتباط وقایع، فهم اعداد و رابطه اعداد با یکدیگر، فهم کامل بیان دیگران از جمله بیان معلم خود ضعیف می باشند. آنان بطور قابل ملاحظه ای با دیگران کنار می آیند حتی با وجودی که گهگاهی با بزرگترها درگیر می شوند زود خسته می شوند و نیاز به استراحت هایی بین درس دارند. تمایز زیادی بین موقعیت کار و بازی قایل نیستند. در حدود هفت سالگی به طور قابل توجهی رشد یافته تر می شوند پس از هفت سالگی قادرند رابطه جزء با کل را دریافته و در نتیجه استدلال منطقی را درک کنند. با وجودی که قبل از این سن استدلال آنها بر مبنای حضور فیزیکی شیی و شهود انجام می گرفت (برای مثال آنها استدلال می کنند که حرکت خورشید به خاطر این است که باد آن را به جلو می راند). پس از سن هفت سالگی قادرند مفاهیم و رابطه اعداد را درک کرده و نیز مفاهیمی هم چون شب و روز را بفهمند. در کلاس دوم آنها از بازیهای همچون قایم باشک و گرگم به هوا لذت می برند. آنها معماها، چیستان و بازیهای حدس زدنی را دوست دارند. هرچند آنان قوانین بازی را یاد می گیرند اما پیروی از قوانین بازی برایشان مشکل است. بین افسانه و حقیقت فرق زیادی نمی گذارند. از دیگر هم سالان تقلید می کنند. از نظر آنها رفتار ناپسند رفتاری است که بزرگترها دوست ندارند و گناه آن چیزی است که بوسیله دیگران سرزنش و تنبیه شود.

قبل از آنکه مدرسه ابتدایی را ترک گویند، اجتماعی شده اند و اعمالی همچون رعایت نوبت، اجازه گرفتن (دست بلند کردن) به هنگام صحبت و در صف ایستادن و صبور بودن را یاد گرفته اند. آنها در این سن به توجه و احساسات دیگران پاسخ می گویند.

ـ مقطع ابتدایی دوم:

کلاس های چهارم و پنجم. همراه با رشد کودکان به تدریج وابستگی آنان به دیگران کاهش می یابد. ولی هنوز خواهان توجه و علاقه معلم نسبت به خود می باشند. توانایی تفکر منطقی در این سنین افزایش می یابد. هم چنین تفکر عینی داشته و قادر به تفکر مجرد نمی باشند. از نظر اجتماعی، از زبان بحث و مجادله استفاده می کنند. برخی از آنان بدلحن و پرسروصدا به نظر می آیند. در این سنین دوست دارند به صورت گروهی بازی کنند و اغلب در بازیهای رقابتی شرکت می کنند، پذیرفتن شکست برایشان دشوار است. بعد از یک ناکامی اغلب گریه می کنند و کج خلقی نشان می دهند.

آنان لزوم وجود و اجرای قوانین را در کلاس و در بازی تشخیص می دهند. دیگر به طور چشم بسته از معلم پیروی و اطاعت نمی کنند، ممکن است با آموزگار به بحث و مجادله بپردازند. آنان از اهمیت راست گویی و صداقت آگاهند، به ویژه نقش خود را در روابط با دیگران درک می کنند، تشخیص بین خوب و بد به طور آشکاری در رفتار آنان مشهود است. احترام متقابل را درک کرده و همراهی دیگران را می طلبند. آنان از شرکت در گروهها، دستجات، باشگاهها و انجمن ها و نام گذاری بر گروه لذت می برند. رفتارهای آنان بازتابی از رفتار همسالانشان می باشد.

ـ مقطع راهنمایی: (سن بین 12 تا 14 سالگی): معلمان در این مقطع سنی می بایست از تجربه و مهارت زیادی برای تدریس شایسته و ایجاد ارتباط خوب با دانش آموزان برخوردار باشند. تغییرات بدنی (جسمی) این دانش آموزان را گیج، نگران، برانگیخته و مرعوب می کند. کشف حقایق جدید درباره جنس مخالف باعث تحریک و هیجان آنان می گردد. احساس جدایی از والدین ترس و گم گشتگی را در آنان باعث می شود در عین اینکه حمایت بزرگسالان و والدین را می خواهند و طلب استقلال و عدم وابستگی دارند اما به خاطر کسب استقلال با والدین در ستیزند. علاوه بر این آنان نیاز به سازش با برنامه تحصیلی، شیوه های تدریس معلمان و سازمان مدرسه را دارند. همه این عوامل در یادگیری آنها دخالت می کند. به تدریج حالت سرکشی پیدا کرده و نسبت به قوانین دیگران مخالفت نشان می دهند.ترس از معلم کاهش یافته و احترام نسبت به معلمانی که آنان را درک می کنند افزایش می یابد. از نظر ذهنی قابلیت فوق العاده ای می یابند یعنی قدرت تفکر مجرد یا انتزاعی پیدا می کنند با وجودی که از خرد و عقل بزرگسالان برخوردار نمی باشند اما هوش آنان به همان اندازه کارآمد خواهد بود.

آنان می توانند مفاهیمی همچون عشق، لذت، صداقت، وفاداری، اعداد منفی، نیرو ، سرعت ، زمان و ذرات اتمی را فهمیده و بکار برند. هم چنین می توانند درباره مفاهیم انتزاعی بیندیشند.