دستش را سایبان چشمانش می کند و بلند می گوید: خانم سیگار داری؟ آقا سیگارتو می دی ما یه پک بزنیم؟ آنقدر آرام و بی خیال به دیوار آجری دادسرا تکیه داده که اگر برق دستبند چشمت را نزند شاید متوجه نشوی که برای چه به آنجا آمده است. 25 ساله است با قدی متوسط، پوست آفتاب سوخته و مانتو و شلوار سرمه ای که چندان هم تمیز به نظر نمی رسد.
وقتی از ماموری که کنارش ایستاده می خواهم که با او صحبت کنم مکثی می کند، با تردید سرش را تکان می دهد: فقط چند دقیقه. می خندد و همانطور که با دست آزادش گره روسری اش را محکم می کند می گوید: حتما می خوای بدونی چرا اینجام آخه به چه دردت می خوره؟ می دانم که می داند از ظاهرش می توانم حدس بزنم که چرا دستبند به دست گوشه حیاط چهار گوش دادسر ایستاده، شاید برای همین است که وقتی می پرسم چرا گرفتنت؟
با بی خیالی جواب می دهد: مواد آهسته می پرسم معتادی یا... ؟ برایم از اولین باری که پایش به کلانتری و دادسرا رسیده می گوید و اینکه این دفعه چهارم یا شایدم پنجم است که پله های دادسراها و دادگاه های شهر را بالا پایین می کند. با آستین عرق پیشانی اش را پاک می کند و ادامه می دهد: دفعه اول وقتی مامورا توی پارک گرفتنم ترجیح دادم برگردم خونه ناپدری تا سرگردون و حیرون تو خیابونا علاف بشم. آنوقت بود که تصمیم گرفتم تا جایی که می تونم با ناپدریم و پسراش کنار بیام. اولش سخت بود اما وقتی شدم عین خودشون وضع بهتر شد.
از اون به بعد بود که بعضی وقت ها می رفتم دنبال جور کردن مواد. آخه مادرم می گفت بقیه خیلی تابلو هستن. تازه این طوری دیگه کمتر سر من تو خونه دعوا می شد. سوال بعدی را در دهان مزه مزه می کنم که سربازی که کنار در بزرگ آهنی بالای پله ها ایستاده چندین بار اسمی را تکرار می کند و او به دنبال مامور همراهش با سرعت به سمت پله ها می رود. با عجله می پرسم اسمت؟ و بدون اینکه رویش را برگرداند می گوید: فرشته.
● علت دستگیری 70 درصد مجرمان زن؛ مواد مخدر و جرایم اخلاقی
جایی خوانده بودم که بر اساس تحقیقات انجام شده 95 درصد زنانی که به اعتیاد روی می آورند یک فرد معتاد در خانواده خود داشته اند. به عبارتی بیشتر آنها برای تامین مواد مخدر یکی از بستگان یا شریک جنسی خود اقدام به قاچاق می کنند، خرده فروش هستند و کمتر وارد ساختار کلان خرید و فروش مواد مخدر می شوند با این وجود بر اساس آمار محکومان در دادگاه ها، بالاترین فراوانی در نوع جرم زنان به جرایم مواد مخدر و جنسی اختصاص دارد اگرچه در دوره های زمانی مختلف با توجه به شرایط اجتماعی، گاه جرایم مواد مخدر و گاه جرایم جنسی فزونی می یابد ولی در مجموع بالاترین فراوانی جرم زنان در طول سال های گذشته به این دو نوع جرم محدود شده است، به نحوی که از سال 1365 به بعد علت دستگیری حدود 70 درصد زنان، جرایم مواد مخدر، اخلاقی و جنسی بوده است و به گفته مسوولان زندان های کشور در حال حاضر 50 درصد زندانیان زن در رابطه با مواد مخدر و اعتیاد در زندان به سر می برند. علاوه بر این وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در آمارهای خود از وجود یک زن معتاد به ازای هر هشت مرد مصرف کنند این مواد خبر می دهد.
با وجود گرمی هوای این روزها، خانواده ها و همراهان افرادی که به عنوان متهم در دادسرا حاضر شده اند در گروه های چهار پنج نفری در گوشه و کنار حیاط زیر آفتاب سرگرم گفت وگو با هم و شاید هم دنبال راهی برای نجات فرزند، خواهر، برادر یا حتی پدر و مادرشان از مجازات هستند. بعضی ها هم دلایل اثبات بی گناهی شان را مرور می کنند. زنی چادری با چشمانی خیس کنار دیوار روی زمین نشسته است. 50 ساله به نظر می رسد. مدام با گوشه چادر اشک هایش را پاک می کند اما دوباره چادر را روی صورتش می کشد و همزمان شانه هایش می لرزد. نزدیک تر که می روم صدای نفس هایش را می شنوم. بطری آب کوچکی را که با خود آورده ام به سمتش می گیرم. برای چند لحظه به صورتم خیره نگاه می کند و بعد بطری دست به دست به دست می شود.
تنها دخترش را چند روز پیش در مهمانی در یکی از خانه های شمال شهر با چند نفر از دوستانش گرفته اند. با این دفعه بار دوم است که به این جا می آید. تنها است. صبح ها تا دیر وقت در یک بیمارستان کار می کند و کمتر وقت دارد تا به بچه هایش برسد. از بی آبرویی جلوی در و همسایه می ترسد برای همین تصمیم گرفته است این دفعه اسباب و اثاثیه اش یا به قول خودش اتاقش را جمع کند و برود پیش برادر های شوهر خدابیامرزش. اینها را خودش برایم می گوید. بی خداحافظی از جایش بلند می شود و به طرف زن و مردی که کنار در بزرگ ورودی مجاور به خیابان ایستاده اند، می رود.
زن میانسالی به همراه دو مرد از پله ها پایین می آیند و همانطور که دست هایشان با دستبند به یکدیگر بسته شده است به سمت در خروجی می روند. چند نفری دنبالشان می دوند و بد و بیراه می گویند. مرد کت و شلواری که از کنارم می گذرد همانطور که بلند بلند با خودش حرف می زند، می گوید: عجب دوره و زمانه ای شده. جواب کنجکاوی من و چند نفری که به دنبال دلیل ادای این جملات هستند این است که یک باند پنج نفری که اتفاقا سر دسته آنها دو زن هستند به شیوه های مختلف و با جعل سند اقدام به کلاه برداری چند صد میلیون تومانی از ده ها نفر کرده اند.
حضور زنان در دادگاه ها، دادسراها، بازداشتگاه ها و زندان ها در حالی رو به افزایش است که سردار حسین ذوالفقاری جانشین فرمانده ناجا از افزایش 10 برابری حضور زنان در اجتماع و 13 برابر شدن جرایم زنان نسبت به دوره های قبل به خصوص پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور خبر می دهد.
به گفته وی بیش از 5/3 دصد زندانیان در زندان ها را زنان تشکیل می دهند و گسترش شهر نشینی سن ارتکاب به جرایم اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی و سایر جرایم و همچنین محدوده جنسی در ایران را کاهش داده است. با این وجود از زنان در ارتکاب به جرایم بیشتر استفاده ابزاری می شود.
● 2/32 درصد زندانیان زن در استان تهران کمتر از 18سال سن دارند
خورشید که از وسط آسمان می گذرد حیاط چهار گوش ساختمان کم کم خلوت و خلوت تر می شود. از میان دو سربازی که در دو طرف در آهنی ایستاده اند رد که می شوی راهرو همچنان شلوغ است و در پشت درهایی که در طول راهروهای ساختمان دو طبقه قرار دارد، خانواده ها و متهمان دستبند به دست منتظر و نگران ایستاده اند. چند نفری در گوشی صحبت می کنند و سرباز قدبلندی مانع ورود مردی به داخل یکی از اتاق ها می شود. فرشته را می بینم که دستبند به دست از در بیرون می آید. مرا که می بیند می خندد و رو به دختر و پسر شهرستانی که می خواهند از همان در داخل شوند می گوید: سیگار دارین؟
جایی خوانده بودم که طی سال های 1375 تا 1384، در برخی از استان ها نسبت زنان دستگیرشده افزایش و در بعضی دیگر کاهش یافته است. استان هایی که در سال 1375 نسبت دستگیرشده بالاتری داشتند عبارت بودند از استان های تهران، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی، خراسان و کرمان. در حالی که در سال 1380 بیشترین تعداد دستگیری در استان های تهران، گلستان، مازندران، کرمان و مرکزی اتفاق افتاده و کمترین این نسبت ها نیز متعلق به استان های بوشهر، زنجان، قزوین، لرستان و هرمزگان بوده است.
بر اساس یک گزارش کارشناسی، طی دودهه گذشته پس از جرایم مواد مخدر، اخلاقی و جنسی، علت تعداد کمتری از دستگیری زنان جرایم خشونت آمیز و اقتصادی بوده است. درصورتی که این الگو بین مردان به شکل دیگری بوده و بیشترین جرایم آنها از نوع اقتصادی و مواد مخدر است و جرایم جنسی و اخلاقی در رتبه آخر قرار دارد و حداکثر به 10 درصد می رسد.
از سوی دیگر 34/2 درصد زندانیان زن در استان تهران دختران زیر 18 سال هستند این در حالی است که تنها 86/0 درصد مجرمان مرد زندانی این گروه سنی در کانون اصلاح و تربیت به سر می برند که بیشترین علت حضور آنها در این مرکز سرقت است. بنابراین می توان گفت تعداد دخترانی که به دلیل ارتکاب جرایم مختلف در کانون بسر می برند نسبت به زنان زندانی در مقایسه با مردان 48/1 درصد بیشتر است که می تواند زنگ خطری برای کارشناسان و مسوولان باشد.
روی سکوی کنار راهروی طبقه اول می نشینم و به ساعتم نگاه می کنم. زن جوانی که روبه رویم نشسته مدام خمیازه می کشد و دهانش را آنقدر باز می کند که جای خالی دو دندان جلویش به سرعت در ذهنم نقش می بندد. محوطه داخل ساختمان کم کم خلوت و خلوت تر می شود. وقت اداری به پایان رسیده. از جایم بلند می شوم که زن برایم دست تکان می دهد. نزدیک تر می روم، چشم هایش را با دست می مالد و می پرسد: چه کاره ای؟ در جواب می گویم: چی؟ دوباره می پرسد: ای بابا یعنی چرا اینجایی؟ دنبال کسی اومدی یا کار خودت این جا افتاده؟ هرچند بهت نمی یاد اهل خلاف ملاف باشی. لبخندی می زنم و برایش توضیح می دهم که برای کار آمده ام. از خودش می گوید: از 13 سالگی و خانه شوهری که 15 سال از او بزرگتر بوده است. از شبهایی که با دو پسرش که 10 و 14 ساله هستند در خیابان های شهر می خوابیده و روزهایی که گدایی می کرده تا پول مواد خود و بچه هایش را در بیاورد.
سربازهایی که کنار در ساختمان و اتاق ها ایستاده اند با دست راه خروج را نشان می دهند و چند نفری هم دستبند به دست طول راهرو را طی می کنند.
مرد و زن جوانی که مقابل در ایستاده اند آرام می گویند آنها را در یک پارتی و به اتهام اخلاقی دستگیر کرده اند.
از نظر علی مقدم، جامعه شناس، تفاوت در میزان جرایم زنان و مردان امری کاملا مشهود است. عوامل متعددی از جمله ویژگی های شخصی، روحی و روانی در کاهش برخی جرایم در زنان نقش دارند و برخی جرایم و بزهکاری ها چون نزاع های دسته جمعی و ایراد صدمات بدنی انتساب کمتری به زنان دارند.
درصد برخورد و ارتباط مردها در اجتماع به نسبت بیشتر از زنان است. لذا طبیعتا مردان بیشتر در معرض بروز جرایم اند و این امر کمیت جرایم مردان را افزایش می دهد.
به گفته وی مردان به دلیل برخورداری از ارتباطات اجتماعی بیشتر، به میزان بالاتری در معرض بروز جرایم قرار دارند همچنین این امر کمیت جرایم آنها را افزایش می دهد. به عبارتی زنان در ارتکاب جرم بیشتر معاون هستند اما از آنجا که مردان مسوول تامین مایحتاج و هزینه های زندگی هستند، قطعا جرایم اقتصادی بیشتر به مردان منتسب می شود همان طور که در مسایل و درجرایم مربوط به فساد و فحشا افزایش آمار مجرمان و بزهکاران زن بیشتر احساس می شود. آمار جرایم زنان در بخش فحشا بیشتر از جرایم اقتصادی است.
● افزایش چهاردرصدی جرایم اقتصادی زنان
به اعتقاد کارشناسان و آسیب شناسان اجتماعی افزایش تعداد زنان مجرم طی سال های گذشته یکی از برجسته ترین شاخص هایی است که در حال گذار بودن از قالب سنتی به سوی جامعه ای صنعتی را به برنامه ریزان و مسوولان گوشزد می کند. این در حالی است که فاصله میان بزهکاری پنهان و بزهکاری کشف شده تا حد زیادی نرخ پایین جرایم زنان را در مقایسه با مردان توجیه می کند. زنان بیشتر به علت ارتکاب به جرم هایی از قبیل مصرف یا جابه جایی مواد مخدر، جرایم جنسی از جمله روسپی گری، دزدی های کوچک و به طور کلی جرایم خرد دستگیر می شوند با این وجود آمارها تغییر وضعیت و نوع جرایم زنان را نشان می دهد. براساس تحقیقات انجام شده امروزه جرایم اقتصادی زنان روند رو به رشدی را تجربه می کند به طوری که نسبت ارتکاب به این جرم در میان این جنس طی دو دهه گذشته از 4/7 درصد به بیش 48/10 در صد رسیده است.
فاطمه عزیزی، کارشناس ارشد مطالعات زنان معتقد است؛ افزایش حضور زنان در فعالیت های اجتماعی و کمرنگ شدن کلیشه های جنسیتی در شرایط کنونی باعث شده که ما شاهد افزایش روز افزون تعداد زنان مجرم در جامعه باشیم.
وی با تاکید بر اینکه زنان آزادانه مجرم بودن را انتخاب نمی کنند بلکه جامعه، عوامل مختلف اجتماعی و خانوادگی آنها را به سمت جرم سوق می دهد، می گوید: امروزه به دلیل قرار گرفتن جامعه در شرایط گذار بار ارزشی بسیاری از هنجارهای اجتماعی کمتر شده و امکان حضور زنان در برخی از موقعیت ها که تا پیش از این خاص مردان بود، فراهم آمده است. به طور مثال امروزه این قشر از جامعه می توانند به مشاغلی چون مدیریت دست یابند که شرایط ارتکاب به جرایم اقتصادی را بیشتر از قبل برایشان مهیا می کند. بنابراین آمار این نوع از بزهکاری ها در این جنس در مقایسه با دوره های گذشته افزایش می یابد.
این کارشناس ارشد مطالعات زنان ادامه می دهد: البته باید توجه داشت برخی جرایم چون روسپی گری در قانون ایران مانند بسیاری از کشور های جهان تنها برای زنان جرم تلقی می شود و طرف دوم که مردان هستند مورد اتهام قرار نمی گیرند. این امر نیز به افزایش تعداد زنان مجرم در جامعه دامن می زند.
در این میان صفحات روزنامه ها و سایر رسانه ها که به نوعی به درج و انتشار اخبار مربوط به حوادث رخ داده در کشور می پردازند حکایت دیگری را بیان می کند.
افزایش ارتکاب به همسرکشی به دلایل مختلف از سوی زنان و ارتباط نامشروع میان زنان و مردان زنگ خطر دیگری است که این روزها نواخته می شود.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که مشکلات اقتصادی خانواده ها، بالارفتن هزینه ها در برابر دستمزد ناچیز افراد، اعتیاد شوهر و گسترش دامنه اختلافات میان همسران از مهم ترین عواملی است که سبب شده است امروزه شوهرکشی، سقط جنین و فحشا در جامعه بیشتر شده و میزان بزهکاری در این جنس افزایش یابد اما باید گفت در کنار افزایش تعداد زنان بزهکار در طبقات پایین اجتماعی، ارتکاب به جرایم در میان زنان طبقات مرفه و تحصیلکرده جامعه نیز در حال افزایش است اگرچه در موارد زیادی نوع جرایم و انگیزه ارتکاب متفاوت است.
مجید کشاورز معتمدی
روزنامه کارگزاران