پیشگیری در تمام طول زندگی

پوکی استخوان یا استیوپروزیس بیماری خاموشی است که استحکام استخوان ها را به تدریج از بین می برد. استخوان دارای بافت زنده یی است که مرتب بازسازی می شود. بافت های استخوانی قدیمی از بین می روند و بافت های جدید استخوانی جایگزین آنها می شوند. روند استخوان سازی در بدن از هنگام تولد آغاز می شود و به طور متوسط تا حدود 35-30 سالگی ادامه دارد و از آن پس رو به کاهش می گذارد و در نتیجه بافت استخوانی نازک تر و ضعیف تر می شود.

این بیماری را بیماری خاموش می نامند زیرا تا زمانی که فرد دچار شکستگی استخوان یا مجبور به سنجش تراکم بافت استخوانی نشده باشد، هیچ علامت و نشانه به خصوصی ندارد. استیوپروزیس در لغت به معنای استخوان سوراخ سوراخ یا استخوانی است که دارای منافذ ریز است و به دلیل همین کاهش بافت استخوانی است که شکستن آن آسان تر و جوش خوردن آن دیرتر صورت می گیرد. فردی که پوکی استخوان دارد، ممکن است با کمترین ضربه، افتادن یا فشار شدیدی دچار شکستگی و آسیب استخوانی شود. اغلب این آسیب ها در ناحیه لگن، ستون فقرات (مهره های پشتی و کمری)، استخوان ران، مهره های گردن و مچ دست است که معمولاً; با درد فراوان توام است.

● فرآیند استخوان سازی

استخوان ها ستون و نگهدارنده بدن هستند. استخوان مواد معدنی لازم برای حفظ حیات آدمی را در خود انبار می کند. استخوان از دو نوع سلول ساخته شده است؛; گروه اول بافت استخوانی را می سازد تا کلسیم و سایر مواد معدنی را از جریان خون جذب کند و گروه دوم کلسیم را آزاد می کند تا امکان مصرف آن را برای سایر اعمال اساسی بدن ممکن سازد. به عبارت دیگر زمانی که در برنامه غذایی روزانه فرد به اندازه کافی از این مواد نباشد، بدن این مواد را از ذخیره استخوان ها برداشت می کند. در نتیجه ضعیف شدن استخوان ها، بیماری های خاص استخوانی نیز عارض می شوند. تحقیقات نشان می دهد در مردان آسیب های استخوانی از 40 سالگی شروع می شود و هر سال به نسبت سه درصد ادامه می یابد. به همین دلیل آنان تا 80 سالگی ناتوان و ضعیف نمی شوند. اما در زنان این مساله کمی فرق می کند زیرا شروع این آسیب ها زودتر است (حدود 30 سالگی) و بعد از یایسگی (50 سالگی) نیز شدت می یابد تا حدی که اگر جلوی آن گرفته نشود، می تواند هرساله هشت درصد پیشرفت داشته باشد. به عبارت دیگر زنان در 60 سالگی 30 درصد اندوخته استخوانی خود را از دست می دهند. همچنین شکل هندسی استخوان ها در زنان و مردان متفاوت است و همین امر سبب می شود تراکم استخوانی در آنان کاهش یابد و تغییراتی در بافت استخوانی آنها پدید آید. پژوهش های مختلف نشان می دهد از هر سه نفر زن، یک نفر و از هر 12 مرد، یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می شوند.

● عوامل موثر در بروز پوکی استخوان

عوامل گوناگونی می توانند موجب گسترش بیماری پوکی استخوان و بیماری های ناشی از آن در افراد شوند. خوشبختانه با برخی از این عوامل خطرزا می توان به راحتی مقابله کرد و روند پوکی را کاهش داد. مهم ترین عوامل موثر در بروز پوکی استخوان عبارتند از؛;

- افزایش سن (شروع از سال های میانه 30 و بعد از 50 سالگی)

- ساختار ضعیف استخوان بندی

- داشتن سابقه خانوادگی در پوکی استخوان (بین خواهر و برادرها یا والدین)

- کاهش هورمون های جنسی در زنان و مردان (به ویژه هورمون استروژن در زنان یایسه)

- بی اشتهایی عصبی

- سیگار کشیدن

- نوشیدن الکل

- فقر غذایی (کاهش مصرف کلسیم و ویتامین D)

- شیوه زندگی کم تحرک

- مصرف داروهای خاص

علاوه بر عوامل فوق، عوامل دیگری در زنان وجود دارند که موجب شدت روند پوکی در آنان می شوند. این عوامل عبارتند از؛;

- لاغری مفرط و کوچک اندامی

- ذخیره استخوانی ناچیز

- فرسودگی ناشی از حاملگی

- تحلیل رفتن ذخیره کلسیم بدن در اثر شیر دادن

- رژیم های سخت غذایی و نرسیدن مواد معدنی لازم به بدن

- یایسگی های زودهنگام (برداشتن تخمدان ها)

● روش های تشخیص پوکی استخوان

برای تشخیص میزان پوکی استخوان روش های گوناگونی وجود دارد، از جمله عکسبرداری با اشعه ایکس که تا زمانی که این بیماری 40 جرم استخوان را تحلیل نبرده است، چیزی نشان نمی دهد. اما آزمون های تخصصی تری نیز در این زمینه وجود دارند که می توانند جرم استخوانی را تعیین کنند. بهترین، ساده ترین و راحت ترین آنها سنجش تراکم استخوان یا دنسیتومتری است. در این روش نیازی به آمادگی قبلی یا خوردن داروی به خصوصی نیست و پزشک را قادر می سازد میزان پوکی را با دقت تشخیص دهد و درمان لازم را برای بیمار تجویز کند. علاوه بر آن، دستگاه تراکم سنج استخوان فقط یک صدم تابش اشعه ایکس استاندارد را به کار می برد و می توان به وسیله آن کمترین تغییر در ذخیره استخوانی بدن را تشخیص داد. با استفاده از این روش همچنین می توان از مصرف بی مورد هورمون استروژن نیز پرهیز کرد.

● پیشگیری از پوکی استخوان

پیشگیری از این بیماری باید در تمام طول زندگی انجام گیرد و هدف از آن نیز افزایش تراکم بافت استخوان در سنین کودکی و نوجوانی و کاهش روند پوکی استخوان است. نکات مهمی که برای پیشگیری از پوکی استخوان باید در نظر داشت، عبارتند از؛;

1) مصرف کلسیم لازم؛; مصرف روزانه هزار میلی گرم کلسیم در روز برای زنان ضروری است. این میزان برای زنان 50 سال به بالا به 1500 میلی گرم باید افزایش یابد. همچنین زنان حامله و شیرده باید حداقل 1200 میلی گرم کلسیم در روز مصرف کنند. مواد غذایی غنی از کلسیم شیر، ماست، پنیر و ماهی هستند. یک لیوان شیر کم چرب 300 میلی گرم و یک لیوان ماست کم چرب 400 میلی گرم کلسیم دارد. درصورت عدم دسترسی به مواد حاوی کلسیم، می توان از مکمل های غذایی به همراه ویتامین D استفاده کرد. این مکمل ها را بهتر است به همراه وعده های غذایی یا هنگام خواب خورد تا بیشتر جذب بدن شوند. در نظر داشته باشید، موادی مثل قهوه، سیگار، گوشت قرمز و نوشیدنی های کافیین دار مانع از جذب کامل کلسیم دریافتی می شوند.

2) مصرف ویتامین :D مصرف این ویتامین همراه با کلسیم موجب جذب بهتر کلسیم در بدن می شود. افرادی که دچار فقر ویتامین D هستند، به نرمی یا پوکی استخوان دچار می شوند. بیماری نرمی استخوان یا راشیتیسم نیز شبیه پوکی استخوان است با این تفاوت که کمبود کلسیم منجر به نرم شدن استخوان ها و انحنای شدید آنها می شود. به این منظور پزشکان توصیه می کنند برای جذب بهتر کلسیم مصرفی بدن ویتامین D تجویز شود. به ویژه برای افرادی که کمتر از نور آفتاب بهره می گیرند و مجبور به استراحت در خانه هستند.

3) انجام تمرینات ورزشی؛; داشتن تحرک و فعالیت های جسمانی می تواند موجب استخوان سازی و افزایش نیروی عضلانی فرد شود. شنا کردن موجب سفت شدن مفاصل می شود و از دردهای استخوانی می کاهد. پیاده روی ورزش ساده یی است که باید حداقل روزی 30 دقیقه انجام شود تا اثر خود را بر بافت های استخوانی فرد بگذارد. برای پیاده روی توجه به چند اصل می تواند مفید باشد؛;

- مسافتی را انتخاب کنید که با توان جسمانی شما متناسب باشد.

- مسیر خود را ابتدا با قدم های آهسته طی و به تدریج گام های خود را تند کنید.

- چنانچه آمادگی بدنی کافی پیدا کردید، مسافت خود را بیشتر کنید.

- سعی کنید از راهپیمایی خود لذت ببرید، مسیرهای متنوع انتخاب کنید، به خودتان فشار نیاورید و دوست و همراهی خوب برای خود برگزینید.

- سعی کنید مسافتی معین (و نه زمانی معین) را برای پیاده روی انتخاب کنید.

پیاده روی موجب رسیدن اکسیژن کافی به تمام سلول های بدن و ساختن مویرگ های جدید و به دنبال آن گردش خون بهتر در بدن می شود.

4) نشستن، ایستادن و خوابیدن صحیح؛; از جمله نکاتی است که می تواند موجب حفظ قامت و استخوان بندی بدن شود. هنگام نشستن، باسن خود را به سمت عقب بکشید و صاف بنشینید. هنگام ایستادن قوز نکنید تا ستون مهره ها انحنا پیدا نکند و هنگام خوابیدن سعی کنید بالش زیر سر خود نگذارید تا ستون مهره ها شکل خود را حفظ کنند.

5) انجام ورزش های خاص پیشگیری از پوکی؛; سعی کنید این ورزش ها را به طور مستمر انجام دهید. این ورزش ها همگی برای استحکام بیشتر استخوان ها، تقویت عضلات، حفظ تعادل بدن، گوارش بهتر و جلوگیری از بیماری های قلبی- عروقی و ماهیچه یی- مفصلی هستند.

6) دارودرمانی؛; دارودرمانی با تجویز پزشک معالج نیز می تواند روند پوکی استخوان را در افراد (حتی سالخوردگان) کاهش دهد. برای مقابله با پوکی استخوان و پیامدهای ناشی از آن هیچ گاه دیر نیست. زمانی پوکی استخوان را بیماری درمان ناپذیر می دانستند، ولی امروزه با استفاده از روش های نوین پزشکی، تشخیص زودهنگام، رژیم غذایی مناسب و فعالیت های بدنی گوناگون نه تنها می توانند روند بیماری را کاهش دهند، بلکه موجب تقویت بافت های استخوانی و ترمیم آنها نیز می شوند.